Siedemdziesiąt lat Wojskowych Zakładów Lotniczych Nr 1 S.A. w Łodzi

Adam Gołąbek, Andrzej Wrona

Historia Wojskowych Zakładów Lotniczych Nr 1 S.A. (WZL-1 S.A.) w Łodzi sięga 1945 r., kiedy to 131. Samodzielne Warsztaty Lotnicze, podległe Dowództwu 2. Armii Wojska Polskiego, zostały przebazowane do Łodzi na Plac Leonarda. W 1946 r. uległa zmianie nazwa Warsztatów na Jednostkę Wojskową 1519, a następnie w 1947 r. na Lotnicze Warsztaty Nr 1 (LW Nr 1). W 1951 r. rozkazem Ministra Obrony Narodowej zmieniono LW Nr 1 nazwę na Lotnicze Warsztaty Remontowe Nr 1 (LWR-1). Rok później LWR-1 zostały przebazowane z Placu Leonarda na lotnisko Lublinek. Od 1957 r. zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej w miejsce LWR-1 utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Lotnicze Zakłady Remontowe Nr 1 (LZR-1), których nazwa zmienia się w 1982 r. na Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 1 (WZL-1). W związku z procesem prywatyzacji zakładów, 1 stycznia 2008 r. aktem komercjalizacji przekształcono przedsiębiorstwo w Spółkę Akcyjną działającą pod nazwą Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 1 Spółka Akcyjna.

131. Samodzielne Warsztaty Lotnicze (131. SWL) powstały w 1941 r. w Wasylkowie koło Kijowa na Ukrainie jako zakłady naprawcze sprzętu lotniczego. W 1944 r. 131. SWL zostały podporządkowane Dowództwu 2. Armii WP i przebazowane z Równego do Majdanka pod Lublinem. O przejęciu jednostki Armii Czerwonej mówi Rozkaz Organizacyjny Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego o formowaniu nowych jednostek lotniczych Frontu Nr 83/Org. z 6 grudnia 1944 r. Zadaniem 131. SWL było prowadzenie remontów i napraw sprzętu lotniczego należącego do WP. Trzon kadry warsztatów stanowili oficerowie, podoficerowie i żołnierze ZSRR, których dowódcą był mjr inż. Szenajch. On też został pierwszym dowódcą 131. SWL po tym jak jednostka przeszła pod rozkazy Dowództwa 2 Armii WP. Jednocześnie z kadrą radziecką rozpoczynali pracę także Polacy, wśród których byli pracownicy cywilni: ob. Boss, ob. Małek, ob. Chrul i inni. Fakt, że Łódź nie poniosła prawie żadnych zniszczeń podczas wyzwalania oraz istnienie na jej terenie poniemieckich lotniczych warsztatów remontowych i czynnego lotniska we wsi Lublinek pod Łodzią, zadecydowały o przeniesieniu 131. SWL właśnie do tego miasta.
Jednostkę przebazowano 8 kwietnia 1945 r. i rozlokowano w Zakładach Leonhardt, Woelker i Girbardt przy Placu Leonarda (obecnie Plac Niepodległości), w których w czasie okupacji hitlerowskiej funkcjonowały zakłady naprawcze silników lotniczych, w których remontowano m.in. silniki do myśliwców Messerschmitt Bf 109. W tym okresie do jednostki otrzymują przydział pierwsi polscy oficerowie, wśród których znajdują się: por. inż. Dziedzic, ppor. Jędrusik, ppor. Kowalski, por. Gogolewski, ppor. Kasprzak, por. Jarosz, ppor. Kosior, por. Łuczak, por. Safiański, ppor. Przelicki, plut. Rosiak, plut. Białas, kpr. Kozak, szeregowi: Witkowski, Majcher, Nowak, Jermoliński oraz pracownicy cywilni: Kirewicz, Gosławski, Łowczynowski, Koliesiński, Laskowski, Wawrowski, Ciesielski, Adamski, Faszczewski, Krzynówek, Siciński, Świątkiewicz i inni. Wśród pracowników cywilnych były też zatrudnione kobiety, m.in.: I. Romanowicz, A. Rosiak, L. Chmielewska. Jednocześnie z rozlokowaniem kadry i pracowników oraz przeprowadzonym zapleczem remontowym na nowe miejsce rozlokowania, 131. SWL podejmują pierwsze prace naprawcze sprzętu lotniczego. Są to samoloty Ił-2, Po-2 i UT-2 oraz ich silniki AM-38 (Ił-2) i M-11D. W 1946 r. rozkazem Naczelnego Dowódcy WP Nr 019/Org. z 22 stycznia 1946 r. 131. SWL zostają przemianowane na Jednostkę Wojskową Nr 1519 (Lotnicze Warsztaty Remontowe typu A). W kolejnym roku JW 1519 opuszczają oficerowie, podoficerowie i żołnierze Armii Czerwonej oddając jednostkę całkowicie w ręce żołnierzy Wojska Polskiego. Jednocześnie z chwilą przejęcia całej administracji przez Polaków, JW 1519, rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr 0268/Org. z 27 listopada 1947 r., zmienia nazwę na Lotnicze Warsztaty Nr 1. Pierwszym dowódcą LW Nr 1 został mjr inż. Fabisiak, który przejął obowiązki od mjr. inż. Szenajcha.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 5/2015