Siła Pajęczyny. Spider Web Patrols czyli zwalczanie niemieckich okrętów podwodnych przez alianckie lotnictwo morskie w latach 1917-1918. Część I

Andrzej Olejko

W 1914 roku, na początku Wielkiej Wojny, największą flotą podwodną, liczącą 77 okrętów, dysponowała Republika Francji, na drugim miejscu znajdowało się Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii – 55 okrętów podwodnych, na trzecim Stany Zjednoczone Ameryki (USA) – 38 okrętów, czwarte zajmowała carska Rosja – 33 okręty, zaś dopiero na piątym miejscu znalazły się kaizerowskie Niemcy – 28 U-bootów.

W momencie wybuchu Wielkiej Wojny zarówno kajzerowskie Niemcy, jak i c.k. Austro-Węgry miały małe floty podwodne (28 lub 31) operacyjnie czynnych okrętów podwodnych – U-bootów – w Kaizerliche Marine i pięć w Kaiserliche und Königische [niem. K.u.K.] Kriegsmarine. Brytyjska Admiralicja szybko doszła do przekonania, że niemieckie U-booty są największym zagrożeniem dla jej prymatu na morzach. Ze względu na stosunkowo małą liczbę torped na pokładach U-bootów, ich dowódcy częściej woleli w wynurzeniu używać dział do niszczenia wrogich statków, co było ryzykowne w razie napotkania tzw. statku pułapki, bądź wodnosamolotu. Decydując się na atakowanie szlaków handlowych wokół wysp brytyjskich, wybrzeża Francji (nie tylko atlantyckiego) oraz wybrzeży rosyjskich – na przełomie 1914/1915 roku, siłami broni podwodnej, kajzerowskie Niemcy przedłużyły strefę aktywności U-bootów z Morza Północnego, Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego na Morze Śródziemne i Morze Czarne, łącząc się z jednostkami austro-węgierskiej K.u.K. Kriegsmarine.

Ograniczona wojna podwodna rozpoczęła się praktycznie wraz z wybuchem działań wojennych w sierpniu 1914 roku. Co ciekawe, dla większości historyków Europy Zachodniej o wiele większe znaczenie w niej – jako próg czasowy – nie odegrało zatopienie 22 września 1914 roku przez SMS (Seiner Majestät Schiff) U 9 trzech brytyjskich krążowników pancernych HMS Aboukir, HMS Hogue i HMS Cressy na wodach Kanału La Manche (choć pierwszy sukces niemieckie U-booty zanotowały 5 września 1914 roku, kiedy to SMS U 21 zatopił lekki krążownik HMS Pathfinder) – lecz zatopienie 7 maja 1915 roku RMS
Lusitania przez SMS U 20, które pociągnęło za sobą śmierć 1198 pasażerów (ocalały 764 osoby). Ta największa – od czasu zatonięcia RMS Titanic– katastrofa zadecydowała o włączeniu się USA do Wielkiej Wojny – wiosną 1917 roku. Od 18 lutego 1915 roku, każdego dnia w morzu znajdowało się średnio pięć U-bootów, tym samym ograniczona wojna podwodna ruszyła z nową siłą. Jednak już 18 września 1915 roku, dowódcom U-bootów wydano rozkaz wstrzymania patroli w tzw. Obszarze Zachodnim i wspomnianej strefie Kanału La Manche oraz postępowania zgodnie z prawem międzynarodowym na Morzu Północnym, wskutek czego zakończyła się pierwsza nieograniczona kampania U-bootów. Również w lutym rozpoczęła się druga kampania U-bootów. Gdy 29 lutego 1916 roku dowództwo Kaizerliche Marine zezwoliło załogom U-bootów na ataki bez ostrzeżenia na uzbrojone statki handlowe – wojna morska prowadzona była już nie tylko na Morzu Północnym, Kanale La Manche i wodach przybrzeżnych wokół Wielkiej Brytanii, ale rozszerzyła na inne akweny, a więc uległa zaostrzeniu. W październiku 1916 roku liczba niemieckich U-bootów wzrosła do 96 jednostek. 1 lutego 1917 roku kajzerowskie Niemcy wszczęły nieograniczoną wojnę podwodną, a załogi U-bootów odtąd atakowały każdy statek, nawet neutralnej bandery (!), głównie na wodach okalających Wyspy Brytyjskie (wszystkie statki alianckie i neutralne miały być zatapiane bez ostrzeżenia na wodach wokół Wysp Brytyjskich oraz na Oceanie Atlantyckim, jak również na większości obszaru Morza Śródziemnego), co było bezpośrednią przyczyną przystąpienia USA do działań wojennych po stronie Ententy. 3 lutego 1917 roku rząd USA zerwał stosunki dyplomatyczne z kajzerowskimi Niemcami, zaś 6 kwietnia 1917 roku wypowiedział im wojnę. To także spowodowało zorganizowanie alianckiej żeglugi w systemie konwojowym, zapewnieniającym jej eskortę nawodną oraz opracowanie specjalnej taktyki polowania na niemieckie U-booty (w kwietniu 1917 roku w morzu było 111 U-bootów).

Punktem zwrotnym okazał się październik 1917 roku, kiedy po raz pierwszy, od chwili wybuchu Wielkiej Wojny, liczba zatopionych U-bootów przewyższyła liczbę oddanych do służby. Do sierpnia 1917 roku żegluga oceaniczna aliantów wokół Wysp Brytyjskich była chroniona systemem konwojów. Alianci nie posiadali w czasie Wielkiej Wojny takiej nowinki technicznej, jak np. urządzenie typu Schnorchel – tzw. chrapy, które w czasie II wojny światowej odegrało tak poważną rolę w historii U-bootwaffe. Dlatego okręty podwodne, w tym i niemieckie U-booty, głównie polując pływały na powierzchni mórz i oceanów, korzystały z silników spalinowych, a zanurzały się tylko w razie bezpośredniego zagrożenia i to na ograniczony czas.

Od lutego 1917 roku, w ramach nieograniczonej wojny podwodnej, rozpoczęła się zakrojona na szeroką skalę konfrontacja na linii okręt podwodny – samolot - wodnosamolot (wg terminologii z lat 30. – hydroplan to (…) statek powietrzny, przystosowany do startowania z wody i opuszczania się na nią; wodnosamoloty dzieliły się wówczas na wodnosamoloty pływakowe i łodziowe - łodzie latające oraz amfibie, lecz początków jej należy szukać w historii działań morskich Wielkiej Wojny w latach 1914-1917, kiedy to obie strony eksperymentowały w zwalczaniu z powietrza wrogiej broni podwodnej na morzach, oceanach i w bazach morskich. Doświadczenia nabyte w pierwszym okresie walk spowodowały, że w 1917 roku lotnictwo, a zwłaszcza lotnictwo morskie stało się postrachem, głównie niemieckich U-bootów, chociaż do 1917 roku, lotnictwo morskie Państw Centralnych zatopiło tylko jeden wrogi okręt podwodny, zaś lotnictwo morskie Ententy miało na koncie jednego niemieckiego U-boota, prawdopodobnie zatopionego z powietrza.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO Numer Specjalny 2/2016