Siły Powietrzne Czech

Leszek A. Wieliczko

Obaj południowi sąsiedzi Polski – Czechy (oficjalnie: Republika Czeska – Česká republika) i Słowacja – powstały 1 stycznia 1993 r. w wyniku pokojowego podziału Czechosłowacji. Oba kraje utworzyły własne siły zbrojne, dzieląc między siebie uzbrojenie i sprzęt wojskowy byłej armii czechosłowackiej. W ciągu minionego ćwierćwiecza siły powietrzne obu krajów przyjęły nieco inne kierunki rozwoju. W niniejszym artykule przedstawimy zadania, strukturę organizacyjną, wyposażenie i plany modernizacji lotnictwa wojskowego Czech.

Siły Powietrzne Armii Republiki Czeskiej (Vzdušné síly Armády České republiky, VzS AČR – Czech Air Force, CzAF) są integralną częścią Armii Republiki Czeskiej wraz z Wojskami Lądowymi (Pozemní síly AČR, PozS AČR) i Dowództwem Szkolenia – Akademią Wojskową (Velitelství výcviku – Vojenská akademie, VeV-VA). Ich podstawowym zadaniem jest ochrona suwerenności i integralności terytorialnej kraju oraz obrona jego przestrzeni powietrznej. Ten ostatni element realizowany jest w ramach Natowskiego Zintegrowanego Systemu Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwrakietowej (NATO Integrated Air and Missile Defence System, NATINAMDS), który w razie zagrożenia wspierany jest przez Narodowy Wzmocniony System Obrony Powietrznej Republiki Czeskiej (Národní posilovy systém protivzdušné obrany České republiky, NaPoSy PVO ČR).

W czasie pokoju do zadań VzS AČR należy: wsparcie krajowego zintegrowanego systemu ratownictwa (Integrovaný záchranný systém, IZS) w likwidacji skutków katastrof i klęsk żywiołowych (w tym także gaszenie pożarów lasów), poszukiwanie i ratownictwo (Search and Rescue, SAR), ratownictwo medyczne, loty na rzecz Instytutu Medycyny Klinicznej i Eksperymentalnej (Institut klinické a experimentální medicíny, IKEM), fotografowanie i skanowanie obszaru kraju, współpraca z żandarmerią i policją oraz przewóz najważniejszych osób w państwie (prezydenta, członków rządu, parlamentarzystów) i siłach zbrojnych. W przypadku konfliktu zbrojnego Siły Powietrzne mają za zadanie wywalczyć i utrzymać przewagę powietrzną nad terytorium kraju, bezpośrednio wspierać wojska lądowe na polu walki, prowadzić rozpoznanie, zapewnić transport żołnierzy, sprzętu i ładunków oraz wspierać pododdziały sił specjalnych.

Jako członek NATO i Unii Europejskiej Czechy aktywnie uczestniczą w realizacji zapisów Artykułu 5. Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącego zbiorowej obrony terytorium krajów członkowskich Sojuszu oraz we wdrożeniu wytycznych europejskiej Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (Common Security and Defence Policy, CSDP). W celu wypełnienia sojuszniczych zobowiązań VzS AČR od wielu lat wydzielają część sił i środków do sił zadaniowych uczestniczących w różnych operacjach międzynarodowych. W ostatnich latach obejmowały one przede wszystkim: przygotowanie baterii rakiet przeciwlotniczych wysokiej gotowości w ramach Sił Gotowości NATO (NATO Readiness Forces), udział zespołów doradczych (Air Advisory Team, AAT) w procesie szkolenia personelu afgańskiego lotnictwa śmigłowcowego i irackiego lotnictwa wojskowego, realizację misji zabezpieczenia przestrzeni powietrznej krajów sojuszniczych – Litwy, Łotwy, Estonii (Baltic Air Policing) i Islandii (Icelandic Air Policing), udział czeskich oficerów i samolotu C-295M w misji obserwacyjnej na półwyspie Synaj w Egipcie (Multinational Force and Observers, MFO) oraz udział śmigłowców w ramach natowskich operacji w Afganistanie (International Security Assistance Force, ISAF i Resolute Support Mission, RSM).

Zarys historii

Czeskie Siły Powietrzne powstały wraz z Republiką Czeską, ale ich tradycja sięga utworzonego 30 października 1918 r. Korpusu Lotniczego Armii Czechosłowackiej (Letecký sbor Československé armády). Po redukcji stanu liczebnego i przekazaniu części sprzętu Słowacji, w skład sił lotniczych i obrony powietrznej wchodziły: mieszany korpus lotniczy, dwie dywizje obrony powietrznej, lotniczy pułk szkolny i lotniczy pułk transportowy. Uzbrojenie tworzyły samoloty radzieckiej i czechosłowackiej produkcji – myśliwskie MiG-21, MiG-23 i MiG-29, szturmowe Su-22 i Su-25, szkolno-treningowe Aero L-29 Delfin i L-39 Albatros, pasażerskie i transportowe Tu-154, Tu-134, An-12, An-26, An-30 i L-410 Turbolet oraz radzieckie śmigłowce – szturmowe Mi-24, wielozadaniowe Mi-2 i transportowe Mi-8 i Mi-17. W ciągu dekady wycofano ze służby większość radzieckich samolotów bojowych. W kolejnej dekadzie pozyskano szwedzkie myśliwce JAS 39 Gripen i lekkie samoloty bojowe własnej konstrukcji Aero L-159 ALCA. Także większość radzieckich samolotów pasażerskich i transportowych zastąpiono maszynami zachodniej produkcji. Pozostawiono natomiast w uzbrojeniu radzieckie śmigłowce, a później nawet dokupiono w Rosji kolejną partię maszyn Mi-24W i Mi-171Sz.

1 lipca 1997 r. w ramach Sztabu Generalnego utworzono Dowództwo Sił Powietrznych (Velitelství vzdušných sil). Do kolejnym zmian organizacyjnych doszło po wstąpieniu Czech do NATO 12 marca 1999 r. Zaczęto wówczas tworzyć bazy (zgrupowania) i eskadry lotnicze (zamiast pułków), zaś naziemne jednostki obrony powietrznej zgrupowano w rakietowej brygadzie przeciwlotniczej oraz brygadzie dowodzenia, kierowania i rozpoznania. Z kolei 1 grudnia 2003 r. siły powietrzne i wojska lądowe zostały połączone we Wspólne Siły Armii Republiki Czeskiej (Společné síly AČR). Dowództwa obu rodzajów wojsk rozwiązano i zastąpiono jednym Dowództwem Wspólnych Sił (Velitelství společných sil). Dowódcy sił powietrznych i wojsk lądowych funkcjonowali jako zastępcy dowódcy Wspólnych Sił.

Taka organizacja czeskich sił zbrojnych budziła jednak liczne kontrowersje w łonie samej armii, związane głównie z podziałem środków finansowych i brakiem zaplecza sztabowego uwzględniającego odmienną specyfikę działalności sił powietrznych i wojsk lądowych. W związku z tym 1 lipca 2013 r. w ramach Sztabu Generalnego ponownie utworzono oddzielne dowództwa sił powietrznych i wojsk lądowych, zaś 31 października rozwiązano Dowództwo Wspólnych Sił. Rakietową brygadę przeciwlotniczą i brygadę dowodzenia, kierowania i rozpoznania przekształcono w pułki. Sukcesywnie dokonywano zmian organizacyjnych w jednostkach lotniczych oraz zmniejszano ich stan liczebny. Rozwiązano lub przeniesiono w inne miejsca jednostki stacjonujące na lotniskach Bechyně, Chrudim, Czeskie Budziejowice (České Budějovice), Havlíčkův Brod, Hradec Králové, Mošnov koło Ostrawy (Ostrava), Líně koło Pilzna (Plzeň), Prościejów (Prostějov), Przerów (Přerov) i Žatec.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 12/2017