Siły powietrzne Indonezji

Leszek A. Wieliczko

W kwietniu br. Siły Powietrzne Indonezji obchodziły 71. rocznicę utworzenia. W ciągu zaledwie dwóch dekad stały się najliczniejszymi siłami powietrznymi w Azji Południowo-Wschodniej. Pod koniec XX i na początku XXI wieku przeżywały kryzys związany ze starzeniem się użytkowanych samolotów i śmigłowców. Jednak od kilku lat stopniowo odbudowują swój potencjał poprzez modernizacje posiadanego i zakupy nowego sprzętu. W najbliższym czasie powinna zapaść decyzja odnośnie do wyboru nowych samolotów bojowych.

Indonezja (oficjalnie: Republika Indonezji – Republik Indonesia) to największe w świecie państwo wyspiarskie, położone w Azji Południowo-Wschodniej pomiędzy Oceanem Indyjskim a Spokojnym. Powierzchnia terytorium kraju ma ponad 1,9 mln km2 i obejmuje 17,5 tysiąca wysp (w tym około 6000 niezamieszkanych) – od Sumatry na zachodzie, poprzez Wyspy Sundajskie i Moluki, aż do zachodniej części Nowej Gwinei na wschodzie. Ze względu na wyspiarski charakter Indonezja graniczy na lądzie tylko z Malezją (na Borneo), Papuą-Nową Gwineą (na Nowej Gwinei) i Timorem Wschodnim (na Timorze). Oprócz nich najbliższymi morskimi sąsiadami Indonezji są: Australia na południu, Filipiny na północy, Palau na północnym wschodzie oraz Singapur, Tajlandia i Indie (Andamany i Nikobary) na północnym zachodzie.

Indonezyjskie Siły Powietrzne (Tentara Nasional Indonesia Angkatan Udara, TNI-AU – Indonesian Air Force) są jednym z trzech rodzajów Indonezyjskich Narodowych Sił Zbrojnych (Tentara Nasional Indonesia, TNI – Indonesian National Armed Forces), obok Armii Malezyjskiej (TNI Angkatan Darat, TNI-AD – Indonesian Army) i Indonezyjskiej Marynarki Wojennej (TNI Angkatan Laut, TNI-AL – Indonesian Navy). Ich podstawowym zadaniem jest obrona przestrzeni powietrznej kraju. Do pozostałych zadań należą: wsparcie lotnicze wojsk lądowych i marynarki wojennej, rozpoznanie, transport ludzi i ładunków (w tym przewóz najważniejszych osób w państwie i siłach zbrojnych), poszukiwanie i ratownictwo, ochrona i obrona baz oraz szkolenie pilotów, członków załóg i personelu służb naziemnych. Do realizacji tych zadań TNI-AU mają około 30 tys. osób personelu i około 240 samolotów, śmigłowców i bezpilotowych statków latających, stacjonujących w dziewięciu bazach lotniczych.

Pod względem liczby posiadanych statków powietrznych TNI-AU są niewielkie, zwłaszcza w porównaniu z siłami powietrznymi niektórych sąsiadów (np. Australii i Singapuru) oraz w stosunku do wielkości kraju, liczby ludności i potrzeb operacyjnych. Użytkowany sprzęt pochodzi zarówno z rodzimej wytwórni PT Dirgantara Indonesia (PTDI – Indonesian Aerospace, IAe), jak i z importu ze Stanów Zjednoczonych, Rosji, Europy Zachodniej, Brazylii i Korei Południowej. Jeszcze kilka lat temu tylko około jednej piątej posiadanych statków powietrznych miało poniżej 10 lat, za to aż 35% ponad 30 lat. Realizowane sukcesywnie zakupy i modernizacje znacznie poprawiły sytuację sprzętową TNI-AU, a zarazem zwiększyły zdolności operacyjne. Mimo to liczebność i kondycja Sił Powietrznych wciąż są dalekie od oczekiwań. Do największych słabości można zaliczyć niewielką liczbę nowoczesnych samolotów bojowych (w dodatku kilku różnych typów, co utrudnia ich obsługę, naprawy i szkolenie pilotów) oraz brak ciężkich samolotów transportowych, latających zbiornikowców, samolotów wczesnego wykrywania i ostrzegania czy samolotów walki elektronicznej i zwiadu elektronicznego.

Zarys historii

Do 1942 r. dzisiejsza Indonezja była kolonią holenderską nazywaną Holenderskimi Indiami Wschodnimi. W pierwszych miesiącach 1942 r. obszar ten opanowały wojska japońskie. Dwa dni po ogłoszeniu przez Japonię deklaracji kapitulacji, 17 sierpnia 1945 r., indonezyjski działacz niepodległościowy Ahmed Sukarno proklamował utworzenie Republiki Indonezji. Do walki z powracającymi wojskami holenderskimi i brytyjskimi przystąpiły utworzone 23 sierpnia indonezyjskie Ludowe Siły Bezpieczeństwa (Badan Keamanan Rakyat, BKR – People’s Security Forces), które 5 października 1945 r. zmieniły nazwę na Ludową Armię Bezpieczeństwa (Tentara Keamanan Rakyat, TKR – People’s Security Army), a 23 stycznia 1946 r. na Siły Zbrojne Republiki Indonezji (Tentara Republik Indonesia, TRI – Republic of Indonesia Armed Forces). Wykorzystując pozostawione przez Japończyków samoloty, Indonezyjczycy utworzyli Oddział Lotniczy (Jawatan Udara lub Jawatan Penerbangan – Air Division), który 9 kwietnia 1946 r. został przekształcony w Siły Powietrzne Republiki Indonezji (Angkatan Udara Republik Indonesia, AURI – Republic of Indonesia Air Force). Data ta jest obchodzona jako dzień utworzenia Indonezyjskich Sił Powietrznych. Pierwszym dowódcą AURI został Komodor Udara (komodor lotnictwa; potem awansowany do stopnia admirała lotnictwa – Laksamana Udara) Surjadi Surjadarma, który pełnił tę funkcję aż do 19 stycznia 1962 r.

Początkowo AURI dysponowały ponad setką eksjapońskich samolotów, z których większość była niesprawna. Głównymi bazami były Maguwo koło Yogyakarty, Singosari koło Malangu i Kalijati koło Subangu – wszystkie na Jawie. 15 listopada 1945 r. w Meguwo utworzono szkołę lotniczą (Sekolah Penerbang). W 1946 r. powstały pierwsze bazy AURI na Sumatrze. W tym samym roku terytorium Indonezji opuściły wojska brytyjskie. Z powodu dwóch dużych operacji ofensywnych przeprowadzonych przez wojska holenderskie w lipcu 1947 i grudniu 1948 r. oraz zużycia i braku części zamiennych AURI utraciły większość posiadanych samolotów. Ostatecznie pod wpływem światowej opinii publicznej 27 grudnia 1949 r. Holandia uznała niepodległość Indonezji. Na mocy uzgodnień poczynionych w trakcie konferencji pokojowej w Hadze w sierpniu 1949 r. AURI otrzymały ponad 250 holenderskich samolotów. Były wśród nich szkolno-treningowe CAC CA-6 Wackett i AT-16 Harvard, myśliwskie P-51D/K Mustang, bombowe B-25C/D/J Mitchell, łącznikowo-obserwacyjne Piper L-4J i Auster AOP oraz transportowe Lockheed L-12A Electra Junior i Douglas C-47. W 1950 r. zakupiono w USA z wojennego demobilu kolejne samoloty szkolne AT-6 Texan i BT-13 Valiant oraz łodzie latające PBY-5 Catalina. W wyniku reorganizacji AURI utworzono pięć eskadr lotniczych (skadron udara, SkU) – SkU 1, 3 i 5 w Tjililitan, SkU 2 w Andir i SkU 4 w Semplak oraz szkołę lotniczą w Kalijati. 9 kwietnia 1954 r. wprowadzono nowy znak rozpoznawczy w postaci czerwono-białego pięciokąta, symbolizującego stworzoną przez Sukarno filozofię „pięciu zasad” (Panca Sila).

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 6/2017