Siły Powietrzne Iraku

Leszek A. Wieliczko

W kwietniu br. Irackie Siły Powietrzne obchodziły 88 rocznicę powstania. Mają więc długą i zarazem bogatą historię. Od 16 lat, tj. od czasu obaleniu reżimu Saddama Husajna w wyniku operacji Iraqi Freedom, można jednak mówić o zupełnie nowych, utworzonych od podstaw Irackich Siłach Powietrznych. Obecnie IQAF wciąż znajdują się w fazie budowy, a ich wyposażenie stanowi dość egzotyczna mieszanka samolotów produkcji amerykańskiej, czeskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, australijskiej, jordańskiej, serbskiej i południowokoreańskiej.

Irak (oficjalnie: Republika Iraku – arab. Dżumhurijjat al-Irak) to kraj leżący na Bliskim Wschodzie. Większość ludności stanowią Arabowie (75%), a pod względem religijnym jeszcze większy odsetek to muzułmanie (95%). Irak graniczy z Turcją, Iranem, Kuwejtem, Arabią Saudyjską, Jordanią i Syrią. W przeszłości toczył wojny z niektórymi sąsiadami (w latach 1948–1949, 1967 i 1973 brał udział w wojnach izraelsko-arabskich, w latach 1980–1988 w wojnie z Iranem, a w sierpniu 1990 r. najechał i zajął Kuwejt, w wyniku czego w 1991 r. walczył z międzynarodową koalicją antyiracką, a której skład wchodziło także kilka państw arabskich) i przeżywał wiele niepokojów wewnętrznych. Od czasu obalenia w 2003 roku reżimu Saddama Husajna, sytuacja w Iraku wciąż jest daleka od ideału, ale stopniowo zmierza do normalizacji. Po wycofaniu się amerykańskich wojsk w grudniu 2011 roku pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne kraju przejęły Irackie Siły Zbrojne (arab. Al-Kuwwat al-Musalahat al-Irakija – ang. Iraqi Armed Forces).

Irackie Siły Powietrzne (Al-Kuwwat al-Dżawwijja al-Irakija – Iraqi Air Force, IQAF) są jednym z pięciu rodzajów Irackich Sił Zbrojnych obok Wojsk Lądowych (mających w składzie własne lotnictwo), Wojsk Specjalnych, Marynarki Wojennej i Obrony Powietrznej. Wszystkie podlegają pod względem administracyjnym Ministerstwu Obrony Iraku (Wizarat al-Difae al-Irakija – Iraqi Ministry of Defence, MOD). Nominalnym najwyższym zwierzchnikiem Irackich Sił Zbrojnych jest Prezydent Republiki, ale jego rola jest wyłącznie reprezentacyjna i ceremonialna. Przysługuje mu wszakże najwyższy stopień wojskowy marszałka (mahib). Faktycznym naczelnym dowódcą sił zbrojnych jest szef rządu, który realizuje swoje uprawnienia za pośrednictwem Dowództwa Operacji Połączonych (Kjadat al-Amaljat Al-Musztaraka – Joint Operations Command).

Do głównych zadań IQAF należą: obrona przestrzeni powietrznej kraju, wsparcie wojsk lądowych i specjalnych, przewóz ludzi i ładunków, ewakuacja medyczna, rozpoznanie i obserwacja oraz szkolenie personelu. W ostatnich latach podstawowym zadaniem Irackich Sił Powietrznych (jak i całych Irackich Sił Zbrojnych) była wszakże walka z tzw. państwem islamskim. Samoloty IQAF prowadziły obserwację i rozpoznanie, atakowały cele naziemne, przewoziły żołnierzy i zaopatrzenie, ewakuowały rannych.

Zarys historii

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i rozpadzie Imperium Osmańskiego obszar dzisiejszego Iraku znalazł się pod brytyjską administracją. W 1921 roku proklamowano Królestwo Iraku z królem Fajsalem na tronie. Na mocy porozumień z Londynem wciąż kluczową rolę w polityce wewnętrznej i zewnętrznej kraju odgrywali wszakże Brytyjczycy. Po utworzeniu irackich sił zbrojnych postanowiono zorganizować także siły powietrzne. 1 września 1927 r. Brytyjczycy przyjęli na kurs pilotażu w szkole lotniczej w Cranwell sześciu Irakijczyków. Po zakończeniu nauki pięciu pierwszych irackich pilotów przeleciało z Wielkiej Brytanii do Iraku samolotami de Havilland DH-60M Gipsy Moth. Trasa wiodła przez Paryż, Mediolan, Zagrzeb, Stambuł, Ankarę i Aleppo. Samoloty wylądowały w Al-Waszasz koło Bagdadu 22 kwietnia 1931 roku, witane przez licznie zgromadzonych mieszkańców i oficjeli. Dzień ten uznawany jest za datę utworzenia Irackich Sił Powietrznych i do dziś jest ich świętem.

W 1932 roku Irak uzyskał formalną niepodległość i wstąpił do Ligi Narodów. W następnych kilku latach Królewskie Irackie Siły Powietrzne (Al-Kuwwat al-Dżawwijja al-Irakija al-Malakijja – Royal Iraqi Air Force, RIAF) dostały kolejne samoloty Gipsy Moth, a także DH-80 Puss Moth, DH-82 Tiger Moth, DH-84 Dragon, DH-90 Dragonfly i Hawker Nisr. Wykorzystano je do zwalczania plemiennych rebelii, wybuchających co jakiś czas w różnych miejscach kraju. W 1937 r. kupiono we Włoszech bombowce Savoia-Marchetti SM-79B i lekkie samoloty bojowe Breda 65, a w 1940 roku w Stanach Zjednoczonych lekkie bombowce Douglas DB-8A-4. Z Wielkiej Brytanii pozyskano myśliwce Gloster Gladiator i lekkie samoloty transportowe Avro Anson. 3 kwietnia 1941 roku w Iraku wybuchło antybrytyjskie powstanie, które po kilku tygodniach zostało stłumione. Niewielkiej pomocy powstańcom udzieliły Niemcy, wysyłając do Iraku myśliwce Messerschmitt Bf 110 i bombowce Heinkel He 111. W trakcie walk z Brytyjczykami RIAF straciły większość samolotów.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej RIAF zaczęły odbudowywać swój potencjał przy pomocy Brytyjczyków. W 1947 roku kupiono myśliwce Hawker Fury FB.11, które wraz z Ansonami wykorzystano w ograniczonym zakresie do walk z siłami izraelskimi podczas wojny o niepodległość Izraela w latach 1948–1949. Irackie samoloty operowały z terytorium Jordanii i Syrii. W 1953 roku RIAF dostały pierwsze samoloty odrzutowe – brytyjskie myśliwce de Havilland Vampire FB.52 i T.55. W kolejnych latach Irak kupił samoloty myśliwskie de Havilland Venom FB.1 i FB.50, szkolne DHC-1 Chipmunk Mk 20, Hunting Percival Provost T.53 i North American Harvard Mk IIB, transportowe Bristol Freighter Mk 31M i de Havilland Dove oraz śmigłowce Westland Dragonfly. W drugiej połowie lat 50. RIAF dostały myśliwce Hawker Hunter F.6, FGA.59 i T.6.

W wyniku rewolucji w lipcu 1958 roku obalono króla, proklamowano republikę i nawiązano bliższe relacje z państwami bloku wschodniego. Irackie Siły Powietrzne zostały pozbawione przymiotnika „Królewskie”. W następnych latach w Związku Radzieckim i innych krajach Układu Warszawskiego kupiono myśliwce MiG-15, MiG-17, MiG-19 i MiG-21, bombowce Ił-28 i Tu-16, samoloty szkolne Avia C-11 (Jak-11), wielozadaniowe An-2, transportowe Ił-14 i An-12B oraz śmigłowce Mi-1 i Mi-4. Po następnym przewrocie w lutym 1963 roku z Wielkiej Brytanii pozyskano kolejne Huntery, samoloty szkolno-treningowe BAC Jet Provost T.52 i śmigłowce Westland Wessex Mk 52. W czerwcu 1967 roku IQAF wzięły udział w tzw. wojnie sześciodniowej, atakując cele na terytorium Izraela i broniąc własnych baz przed nalotami izraelskiego lotnictwa, w trakcie których to akcji stracono ponad 20 samolotów.

Pod koniec lat 60. i w następnej dekadzie Irak kupił w ZSRR kolejne myśliwce MiG-21, samoloty szturmowe Su-7 i Su-20, bombowe Tu-22, transportowe An-24 i An-26 oraz śmigłowce Mi-8; w Czechosłowacji – samoloty szkolne Zlín Z-326/526F i szkolno-treningowe Aero L-29 Delfin; w Szwajcarii – samoloty szkolne FFA AS202-18A Bravo; w Polsce – śmigłowce Mi-2. W październiku 1973 roku IQAF ponownie wzięły udział w wojnie z Izraelem, atakując cele na jego terytorium z baz w Syrii i Egipcie. Stracono około 30 samolotów. W 1974 roku, podczas walk z powstańcami kurdyjskimi w północnym Iraku, IQAF straciły około 15 samolotów od ognia irańskich jednostek obrony przeciwlotniczej.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 4-5/2019