Siły przeciwników

Regia Marina Italiana – Królewska Marynarka Włoch
Po zakończeniu Wielkiej Wojny Włochy na stałe dołączyły do światowych mocarstw morskich. Ze względu na konflikt interesów w Afryce Północnej potencjalnym przeciwnikiem marynarki stała się francuska Marine Nationale. Obie floty miały podobny potencjał w ciężkich jednostkach i obie po doświadczeniach wojny, odrzuciły teorie Mahana o silnej flocie liniowej oraz decydującej bitwie. Włosi opowiadali się za taktyką wojny zaczepnej na szlakach komunikacyjnych do kolonii w Afryce Północnej, w której przede wszystkim miały się liczyć małe szybkie okręty o silnym uzbrojeniu. Głównym zadaniem Regia Marina było utrzymanie kontroli nad Morzem Jońskim i Tyrreńskim w celu zabezpieczenia komunikacji z Libią i wyspami Dodekanezu. Doprowadziło to do wybuchu lokalnego wyścigu zbrojeń morskich w klasach niszczycieli i okrętów podwodnych. W reakcji na pierwsze duże francuskie kontrtorpedowce (contre-torpilleurs) typu Chacal (zw. też typem Jaguar), włoskie stocznie odpowiedziały dużymi niszczycielami typu Navigatori. Równowagę dla czterokominowych superniszczycieli typu Guépard miały stworzyć pierwsze krążowniki lekkie z serii Condottieri (pierwotnie klasyfikowane jako grandi esploratori). Masowo budowano również okręty podwodne. Na początku lat 30. włoskie dowództwo marynarki rozpoczęło na poważnie brać pod uwagę możliwość konfrontacji z Royal Navy. W 1932 roku rozpoczęto pierwsze prace studyjne nad nowymi pancernikami. Tymczasem w odpowiedzi na nowe francuskie pancerniki typu Dunkerque (1932/33), podjęto decyzję o głębokiej rekonstrukcji dwóch pancerników typu Conte di Cavour (potem zrobiono to samo z parą typu Caio Duilio). Rok później położono stępki pod pancerniki Littorio i Vittorio Veneto, które budowane były już z myślą o stawieniu czoła pancernikom brytyjskim. W 1935 roku w czasie kryzysu abisyńskiego Wielka Brytania urosła do rangi jednego z głównych przeciwników Regia Marina, co przełożyło się na nigdy niezrealizowany program budowy floty oceanicznej (Flotta d’evasione). Wszystkie te plany pokrzyżował wcześniejszy, niż to przewidywano, wybuch wojny z Wielką Brytanią.

Organizacja i personel
Naczelnym zwierzchnikiem wszystkich rodzajów sił zbrojnych był Benito Mussolini, któremu podlegali członkowie rządu – ministrowie wojny, lotnictwa i marynarki. Faktyczną władzę nad Regia Marina, która cieszyła się bardzo dużą autonomią, sprawował Podsekretarz Stanu ds. Marynarki, pełniący równocześnie funkcję szefa Sztabu, adm. Domenico Cavagnari, raportujący bezpośrednio do Mussoliniego z pominięciem Sztabu Generalnego (Stato Maggiore Generale – w maju 1941 r. przemianowany na Comando Supremo). Bezpośrednie zwierzchnictwo nad marynarką sprawowało utworzone tuż przed wojną Naczelne Dowództwo Marynarki Wojennej (Supermarina), kierowane przez admirała Odoardo Somigliego. W momencie rozpoczęcia działań wojennych we włoskiej marynarce służyło około 169 tys. oficerów, podoficerów i marynarzy. Dość mały procent około 5,4% stanowili oficerowie. Wśród kadry jedynie nieduży ułamek mógł się pochwalić wykształceniem technicznym, co w pewien sposób utrudniało posługiwanie się bardziej skomplikowanymi mechanizmami okrętowymi. Oficerowie kształcili się w Akademii Marynarki w Livorno (Accademia Navale di Livorno). Na roku naukę pobierało 700 kadetów, z czego promocję uzyskiwało tylko około 150. O ile na niższych szczeblach dowodzenia oficerowie potrafili wykazać się niezależnością, agresywnością działań oraz podejmowaniem decyzji na podstawie własnej oceny sytuacji taktycznej, to dowódcy większych zespołów zawsze starali się postępować zgodnie z doktryną i wskazówkami Supermariny. Często przekładało się to na złe dowodzenie na morzu i małą efektywność floty liniowej – w kontraście do sukcesów mniejszych jednostek.

Na początku 1940 roku Regia Marina podzielona była na dwa główne związki taktyczne. Pierwszy Zespół Bojowy wadm. Inigo Campioniego stacjonował w Tarencie. Pod jego rozkazami znajdowało się pięć pancerników (z czego dwa w służbie czynnej), sześć krążowników ciężkich w Mesynie, sześć lekkich w Trypolisie oraz 24 niszczyciele. Drugi Zespół Bojowy wadm. Riccardo Paladiniego bazował w La Spezii (ze względu na zbyt dużą odległość od teatru działań wojennych od marca 1940 r. stacjonował w Tarencie). Składał się z jednostki flagowej – krążownika ciężkiego Pola, sześciu krążowników lekkich i 16 niszczycieli. Jednym z głównych zadań floty liniowej była ochrona szlaków żeglugowych z Libią i Bałkanami. Odpowiedzialność za komunikację wewnętrzną oraz obronę wybrzeża spoczywała na lokalnych dystryktach (Dipartimenti):

• Górny Dystrykt Tyrreński, kadm. Aimone di Savoia-Aosta, La Spezia – 10 torpedowców, 21 ścigaczy torpedowych
• Dolny Dystrykt Tyrreński, kadm. Wladimiro Pini, Neapol – 6 torpedowców, La Maddalena – 8 torpedowców i 4 ścigacze torpedowe, Mesyna – 21 torpedowców i 16 ścigaczy torpedowych
• Górny Dystrykt Adriatyku, kadm. Ferdinando di Savoia, Wenecja – 4 torpedowce i 4 ścigacze torpedowe
• Dolny Dystrykt Adriatyku i Morza Jońskiego, kadm. Antonio Pasetti, Tarent – 2 stare krążowniki lekkie, 4 niszczyciele, Brindisi – 2 stare niszczyciele, 4 torpedowce, 2 ścigacze torpedowe
• Morskie Dowództwo Morza Egejskiego, kadm. Luigi Biancheri, Leros – 2 niszczyciele, 4 torpedowce, 15 ścigaczy torpedowych, 8 okrętów podwodnych
• Morskie Dowództwo Albanii, kadm. Vittorio Tur, Durazzo – stawiacz min, okręty patrolowe
• Morskie Dowództwo Libii, kadm. Bruto Brivonesi, Trypolis – 4 niszczyciele, Tobruk – krążownik pancerny, 4 niszczyciele, 4 ścigacze torpedowe, 10 okrętów podwodnych.
• Morskie Dowództwo Włoskiej Afryki Wschodniej, kadm. Carlo Balsamo, Massaua – awizo kolonialne, 7 niszczycieli, 2 torpedowce, 5 ścigaczy torpedowych, stawiacz min, 8 okrętów podwodnych
• Morskie Dowództwo Dalekiego Wschodu, kmdr por. Giorgio Galletti, Szanghaj – stawiacz min, kanonierka
• Dowództwo Okrętów Podwodnych (Squadra Sommergibili), adm. Mario Falangola, La Spezia – 27 okrętów podwodnych, Neapol – 9 okrętów podwodnych, Mesyna – 18 okrętów podwodnych, Tarent – 25 okrętów podwodnych, Cagliari – 8 okrętów podwodnych.