Śląsk 1939

Damian Fierla

W latach 20. zaczęto zdawać sobie sprawę z tego, że Górnośląski Okręg Przemysłowy jest największym zapleczem przemysłowym Polski, a jednocześnie znajduje się tuż przy granicy z Niemcami w bardzo niekorzystnym położeniu strategicznym. Wykonując rozkaz Głównego Inspektora Sił Zbrojnych, marszałka Józefa Piłsudskiego, rozpoczęto fortyfikowanie granicy polsko-niemieckiej na terenie województwa śląskiego. Działania te były jedną ze składowych operacji „Kierunek Zachód”, opracowanej przez  marszałka Piłsudskiego i gen. bryg. Janusza Gąsiorowskiego. Operacja polegała na ufortyfikowaniu i umocnieniu polskiej granicy zachodniej i usprawnieniu szlaków komunikacyjnych obsadzonych przez tzw. punkty oporu. Obwarowano wówczas rejony Królewskiej Huty (od 1934 roku Chorzów) i Katowic naprzeciw wznoszonej przez Niemców, po drugiej stronie granicy linii umocnień i fortyfikacji, zwanej Pozycją Górnośląską. W miesiącach poprzedzających wybuch wojny marszałek Rydz-Śmigły i gen. bryg. Wacław Stachiewicz przystąpili do opracowania Planu Obronnego „Zachód”. Współpracę nad założeniami planu podjęli generałowie Tadeusz Kutrzeba, Władysław Bortnowski, Leon Berbecki i Juliusz Rómmel. W pierwszej wersji zakładał on, że Niemcy uderzą na Polskę z Pomorza w kierunku Warszawy, a w pozostałych rejonach przygranicznych prowadzić będą działania pomocnicze i zaczepne. W polskich planach działań wojennych walki na Śląsku miały jedynie opóźniać postępy wojsk niemieckich, aby dać czas na przygotowanie silnej obrony na linii rzek Narew, Wisła, San i dać czas sojusznikom zachodnim na interwencje zbrojną. W drugiej wersji planu dowództwo polskie zakładało utrzymanie pozycji na granicy polsko-niemieckiej tak długo, jak tylko pozwoli na to sytuacja na froncie.

 Podstawowym obiektem fortyfikacyjnym budowanym  w międzywojennej Polsce, w tym na Śląsku, był schron bojowy dla ciężkiego karabinu maszynowego. Składał się on z jednej izby bojowej. Rzadziej występowały tu wieloizbowe obiekty bojowe z ukryciem dla 37 mm armaty ppanc. Armaty wytaczane były w razie potrzeby na stanowisko bojowe z opancerzonym otworem strzelniczym. Pierwsze schrony bojowe wzniesiono pod Katowicami i Królewską Hutą w 1933 roku. Do roku 1935 wybudowano w tym rejonie sieć tzw. punktów oporu, czyli samodzielnych schronów bojowych, które w latach 1936, 1937 i  1938 połączono linią stałych umocnień. Wybudowano także drugą linię schronów bojowych w rejonie Łagiewnik, Huty Zgoda i Bykowiny. Rozbudowano tzw. obiekty umocnione, takie jak ufortyfikowane koszary wojskowe czy zalewy na rzece Brynicy oddzielającej Górny Śląsk od Zagłębia Dąbrowskiego. Zaplanowano również budowę wielu obiektów z pancernym tradytorem dla armat 37 mm.

Schrony bojowe chronione były płytami pancernymi i posiadały stanowiska dla ciężkich karabinów maszynowych oraz ręcznych karabinów maszynowych. Posiadały trzystrzelnicowe lub sześciostrzelnicowe kopuły do prowadzenia obserwacji lub ognia. Wszystkie schrony bojowe miały połączenia telefoniczne, a niektóre z nich – podziemne połączenia rurowe do prowadzenia komunikacji świetlnej w razie przerwania przez wroga linii telefonicznej. Struktura otrzymała nazwę Obszar Umocniony Górny Śląsk, potocznie zwana jednak była Obszarem Warownym „Śląsk” (OWŚ). Jego dowódcą mianowano płk. Wacława Klaczyńskiego, który dotychczas dowodził 75. pp. Siedzibą dowództwa Obszaru został schron dowodzenia w Chorzowie. Załogi schronów mieli stanowić żołnierze 23. DP, tj. czwartych batalionów 11., 73. i 75. pp. Artylerię zaś czwarty dywizjon 23. pułku artylerii lekkiej. Obszar Warowny „Śląsk” rozciągał się na długości 60 km i składał się z następujących Punktów Oporu (P.O.): Nowa Wieś, Bobrowniki, Łagiewniki, Dąbrówka Wielka (wzg. 305), Godula, Nowy Bytom (wzg. 319), Szyb Artura, Radoszowy (wzg. 304). Obszar ten podzielono na pięć odcinków obronnych. Odcinek „Niezdara” został oddany pod dowództwo mjr. Józefa Ćwiąkalskiego, odcinek „Bobrowniki” objął w dowodzenie mjr Mikołaj Tomasik, odcinek „Chorzów” – mjr Władysław Wierzbicki, odcinek „Kochłowice” – mjr Jan Stefan Witkowski, a ostatni odcinek, „Mikołów”, dowodzony był przez ppłk. Franciszka Pfeiffera. Obszar miał mieć w sumie 265 ciężkich i średnich schronów bojowych. Na przedpolu śląskich umocnień utworzono Oddziały Wydzielone „Rybnik” i „Tarnowskie Góry”, również posiadające fortyfikacje. Artyleria forteczna Obszaru Warownego „Śląsk” podzielona została na trzy odcinki: „Bobrowniki” z 10. baterią artylerii lekkiej, „Chorzów” z 11. baterią artylerii lekkiej i „Kochłowice” z 12. baterią artylerii lekkiej. Całością artylerii dowodził kpt. Stanisław Cesarz.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 5/2016