Śmigłowce wczesnego ostrzegania

Tomasz Kwasek

Śmigłowce wczesnego ostrzegania radiolokacyjnego i kontroli przestrzeni powietrznej (Airborne Early Warning & Control) powstały w celu zaspokojenia specyficznych potrzeb tych dużych flot wojennych, które nie dysponują samolotami AEWC. Pierwsze samoloty rozpoznania radiolokacyjnego opracowano już w czasie II wojny światowej, a po jej zakończeniu były intensywnie rozwijane na Zachodzie. Z czasem jednak coraz cięższe maszyny tego rodzaju wymagały pokładu o odpowiedniej długości i katapult startowych. Pierwszymi, którzy wprowadzili do służby śmigłowce wczesnego ostrzegania, byli pionierzy radiolokacji i lotnictwa pokładowego – Brytyjczycy. W latach 80. ub. wieku śmigłowce AEWC powstały w ZSRR, który zamierzał eksploatować je równolegle z samolotami dozoru radiolokacyjnego. W kolejnej dekadzie maszynami tego rodzaju zainteresowały się marynarki wojenne Włoch i Chińskiej Republiki Ludowej. Powód ich rozwijania był podobny jak w przypadku Royal Navy – brak okrętów lotniczych z katapultami, z których mogłyby operować cięższe od śmigłowców samoloty dozoru radiolokacyjnego.

Sea King AEW Mk.2

Powszechnie uznaje się, że pierwszy śmigłowiec AEWC powstał na początku lat 80. ubiegłego wieku w Wielkiej Brytanii, choć rozważania nad budową wiropłatów wczesnego ostrzegania i ich bazowaniem na okrętach prowadzono w latach 70. również w ZSRR. Przyspieszenie prac nad wiropłatem tego rodzaju wynikało z doświadczeń zdobytych w czasie argentyńsko-brytyjskiej wojny o Falklandy w 1982 roku, wymuszonej tym, że Royal Navy w 1979 roku wycofała z eksploatacji ostatni klasyczny lotniskowiec, z którego operowały samoloty AEWC. W czasie działań bojowych na południowym Atlantyku – z uwagi na ukształtowanie terenu Falklandów – kontrola obszaru powietrznego nad wyspami przez radary naziemne była ograniczona, a Brytyjczycy nie dysponowali lotniczym systemem wczesnego ostrzegania radiolokacyjnego. Wprowadzono patrole samolotów myśliwsko-szturmowych Harrier, ale miały one ograniczoną długotrwałość lotu. W tej sytuacji argentyńskie maszyny w wielu przypadkach mogły niezauważone przedrzeć się w pobliże brytyjskich jednostek. Jeszcze w 1982 roku brytyjskie ministerstwo obrony rozpoczęło projekt śmigłowca dozoru radiolokacyjnego LAST (Low Altitude Surveillance Task). Miała to być pilna przebudowa dwusilnikowych śmigłowców zwalczania okrętów podwodnych Westland Sea King HAS Mk.2A na maszyny wczesnego ostrzegania. Konwersję dwóch śmigłowców tego typu wykonano jeszcze w czasie trwania konfliktu falklandzkiego. Wybrano system radiolokacyjny RSRE-Thorn (później Racal Defence) ARI 5930/3 Searchwater AEW, używany wcześniej na samolotach patrolowych Nimrod MR Mk 2. Antenę radaru o wymiarach 1,6 m × 0,4 m, pracującą w paśmie X (NATO H/I: 6-10 GHz), podwieszono do wysięgnika z platformą o średnicy 1,8 m, osłoniętego od dołu wzmocnioną kevlarem tkaniną, który w położeniu przelotowym był podnoszony wzdłuż boku kadłuba śmigłowca. W położeniu roboczym był on opuszczany poniżej kadłuba śmigłowca, dzięki czemu zapewnione było dookolne przeszukiwanie przestrzeni. Zasięg instrumentalny wynosił 160 km, możliwe było jednoczesne śledzenie do 40 obiektów. Z radarem zintegrowano system identyfikacyjny swój-obcy Cossor IFF 3570 Jubilee Guardsman, śmigłowiec miał również urządzenie zakłócania sygnałów radiolokacyjnych Racal MIR-2 (Orange Crop). Załoga śmigłowca liczyła trzech ludzi, w tym pilota i dwóch operatorów stacji radiolokacyjnej, a informacje o wykryciach były przesyłane jednokierunkowym łączem radiowym na okręt. Oba śmigłowce Sea King AEW Mk.2A były gotowe niedługo po zakończeniu wojny argentyńsko-brytyjskiej, maszyny weszły na stan 824. Dywizjonu (Naval Air Squadron) i rozpoczęły operacje z pokładu lotniskowca Illustrious. W latach 1984–1985 do standardu AEW Mk.2A przebudowano jeszcze dziewięć śmigłowców (jeden z prototypów został z powrotem przebudowany do wersji HAS Mk.2A), które weszły na stan 849. NAS. W 1995 roku do wersji AEW Mk.5 przebudowano kolejne trzy maszyny wariantu HAS Mk.5. Wszystkie operowały z lekkich lotniskowców Ark Royal, Illustrious i Invincible.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 7/2021