Śmigłowiec bojowy Tiger. Użytkownicy i projekty modernizacyjne
Tomasz Kwasek
Śmigłowiec bojowy Airbus Helicopters Tiger (Tigre) powstawał jako wyspecjalizowana maszyna przeciwpancerna. Zmiana środowiska bezpieczeństwa światowego i wyzwania pola walki spowodowały, że ostatecznie powstał uniwersalny śmigłowiec bojowy. Maszyna uczestniczyła już w kilkunastu operacjach bojowych i można stwierdzić, że Tiger jest konstrukcją dojrzałą i sprawdzoną w walce, a problemy australijskich maszyn wynikają w głównej mierze z kłopotów serwisowych i zarządzania projektem, a nie problemów z samym śmigłowcem. W ostatnich latach pojawiły się nowe czynniki uzasadniające konieczność modernizacji maszyny, tj. unowocześnienia konstrukcji śmigłowca, jego wyposażenia i uzbrojenia: ogólny postęp techniczny czy nowe zagrożenia i wyzwania środowiska walki. Jest to również warunek konieczny zaoferowania Tigera kolejnym potencjalnym odbiorcom.
Koncepcja europejskiego śmigłowca bojowego nowej generacji powstała jeszcze w czasach zimnej wojny. Początek historii rozwoju późniejszego Tigera miał miejsce w maju 1984 roku, kiedy rządy Francji i Niemiec podpisały porozumienie o budowie nowego śmigłowca przeznaczonego do zwalczania pojazdów pancernych. Realizacją projektu miało się zająć specjalnie do tego celu powołane konsorcjum Eurocopter GIE, zorganizowane przez francuską firmę Aérospatiale i niemiecką Messerschmitt-Bölkow-Blohm (później DASA). Koordynację działań miało zapewnić biuro programu DFHB (Deutsch-Franzosisches HubschrauberBuro) w Koblencji. We wrześniu następnego roku powstała spółka córka konsorcjum, Eurocopter, odpowiedzialna za aspekty techniczne programu, w tym budowę i próby prototypów nowych śmigłowców. W lutym 1987 roku uzgodniono wspólne wymagania operacyjne dla maszyny, zakładające, że powstanie taki sam płatowiec, który w zależności od wymagań odbiorców będzie miał różne wyposażenie i uzbrojenie. Francuskie siły zbrojne oczekiwały maszyn przeciwpancernych w wariancie nazwanym HAC (Hélicoptère anti Char) oraz śmigłowców w wariancie eskortowym i wsparcia HAP (Hélicoptère d’Appui Protection), następców lekkich maszyn uzbrojonych Aérospatiale SA342 Gazelle w kilku odmianach. Z kolei niemieckie lotnictwo wojsk lądowych planowało pozyskanie wyłącznie wyspecjalizowanych maszyn do zwalczania broni pancernej, oznaczonych początkowo PAH-2 (Panzerabwehrhubschrauber), a następnie UHU (Unterstützungshubschrauber), następcy śmigłowców PAH-1, czyli lekkich maszyn Messerschmitt-Bölkow–Blohm Bo 105.
Faktyczny start programu budowy nowego śmigłowca nastąpił w listopadzie 1987 roku, po preliminowaniu przez konsorcjum środków na finansowanie przedsięwzięcia, w następnym miesiącu zatwierdzono kształt i rozwiązania techniczne śmigłowca. Wcześniej w tym samym roku francuskie ministerstwo obrony zadeklarowało zakup 215 śmigłowców w dwóch wersjach: 140 maszyn przeciwpancernych HAC oraz 75 w wariancie eskortowym i wsparcia HAP. Z kolei dla niemieckich sił zbrojnych miało być zbudowanych 212 maszyn, wyłącznie w wersji przeciwpancernej. W listopadzie 1989 roku Eurocopter otrzymał kontrakt na budowę pięciu prototypów, ujawniono wówczas, że nowa maszyna otrzyma nazwę Tiger (Tigre). W związku z tym niemieckie oznaczenie zmieniono z PAH-2 na UHT (Unterstützungshubschrauber Tiger).
Pierwszy prototyp śmigłowca, zbudowany w niemieckim zakładzie firmy w Donauwörth, został oblatany w kwietniu 1991 roku w Mariganne we Francji (w styczniu 1992 roku Aérospatiale i DASA utworzyły spółkę Eurocopter, z wydziałami produkcyjnymi w Mariganne i w Donauwörth w Niemczech – w styczniu 2014 roku Eurocopter wszedł, jako Airbus Helicopters, w skład koncernu Airbus Group). Prototyp początkowo służył do prób w locie śmigłowca w konfiguracji aerodynamicznej wariantu wsparcia bojowego i eskortowej HAP – zamontowano na nim makietę głowicy optoelektronicznej i działka – a następnie prób w locie konfiguracji wersji przeciwpancernej HAC (UHT) z inną głowicą optoelektroniczną.
Drugi prototyp ukończono z podstawowym wyposażeniem pilotażowo-nawigacyjnym i oblatano w kwietniu 1992 roku. Stał się on następnie demonstratorem wersji HAP, która otrzymała nazwę Gerfaut, z której jednak zrezygnowano w 1993 roku. W listopadzie tego samego roku pierwszy lot wykonał trzeci prototyp, służący początkowo do prób awioniki, a następnie przebudowany do wersji UHT, zgodnej z wymaganiami niemieckimi. Śmigłowiec został zmodyfikowany następnie do wariantu przeciwpancernego HAC, odpowiadającego założeniom francuskim, ale w związku z rezygnacją z tej odmiany przywrócono do standardu UHT. W grudniu 1994 roku oblatano czwarty prototyp w wersji HAP, który od początku służył do prób wyposażenia i uzbrojenia, a w lutym 1996 roku wystartował do pierwszego lotu ostatni piąty prototyp będący wzorcem wersji UHT przeznaczonej dla użytkownika niemieckiego. Poza pięcioma maszynami prototypowymi wykonano dwa egzemplarze do naziemnych prób statycznych, w tym testów wytrzymałościowych i zmęczeniowych.
Wiadome było, że z uwagi na koniec zimnej wojny i ograniczenie funduszy na zbrojenia w pierwszych latach po upadku Związku Radzieckiego zamówienie na maszyny seryjne, zarówno ze strony francuskiej, jak i niemieckiej, zostanie zmniejszone. Mimo to w marcu 1994 roku francuskie ministerstwo obrony utrzymało zapotrzebowanie na 215 nowych śmigłowców bojowych, zmieniło jednak zakładaną liczbę maszyn obu wariantów – zamówienie miało objąć ich 115 w wersji przeciwczołgowej HAC oraz 100 śmigłowców wsparcia i eskortowych. Strona niemiecka podtrzymała zamiar zakupu 212 Tigerów. W czerwcu 1995 roku podpisano wspólne francusko-niemieckie porozumienie rządowe w sprawie rozpoczęcia produkcji seryjnej śmigłowców oraz ich systemów wyposażenia i uzbrojenia, w kolejnych miesiącach Eurocopter podpisał porozumienia z wykonawcami serii poszczególnych elementów konstrukcji maszyny, podzespołów i agregatów oraz wyposażenia i uzbrojenia śmigłowca. Podział prac był następujący: przednia część kadłuba wraz z kabiną załogi oraz przekładnia główna i wirnik główny powstawały w zakładach w Donauwörth, środkowa sekcja kadłuba z pylonami, belka ogonowa, wirnik ogonowy i podwozie w Marignane we Francji – belki ogonowe wszystkich później produkowanych maszyn były montowane w zakładach Albacete w Hiszpanii, które rozpoczęły funkcjonowanie w marcu 2007 roku jako oddział Eurocoptera. Założono, że w zależności od postanowień kontraktowych ostateczny montaż maszyn odbywać się miał na linii montażu końcowego, zlokalizowanej na terenie kraju użytkownika. W czerwcu 2001 roku zarządzanie projektem śmigłowca przejęła agencja współpracy w dziedzinie uzbrojenia OCCAR (Organisation conjointe de coopération en matière d'armement), odpowiedzialna za prowadzenie kluczowych projektów zbrojeniowych w ramach współpracy europejskiej; w programie miały udział strona francuska i niemiecka, w marcu 2004 roku uczestnikiem projektu została Hiszpania, a w kwietniu 2009 roku status obserwatora uzyskała Australia. Część umów, w tym na dostawy części zamiennych, jest realizowana pod kontrolą sojuszniczej agencji NAHEMA (NATO Helicopter Management Agency).
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 11/2020