Special Operations Executive

Hubert Królikowski

Special Operations Executive

Wśród arsenału środków wdrożonych w okresie drugiej wojny światowej na szczególną uwagę zasługuje prowadzona przez Wielką Brytanię wojna ekonomiczna. Jest to określenie polityki gospodarczej stosowanej w ramach operacji wojskowych w czasie wojny. Celem wojny ekonomicznej jest przejęcie lub zlikwidowanie krytycznych zasobów gospodarczych przeciwnika. W efekcie gospodarka przeciwnika ponosi starty i ograniczeniu ulegają zdolności do prowadzenia walki zbrojnej. Jednym z podstawowych narzędzi do prowadzenia wojny ekonomicznej stały się działania (operacje) specjalne.

Narodziny SOE
Po upadku Francji i utracie konwencjonalnych możliwości ofensywnych, działania specjalne stały się jedną z głównych broni Wielkiej Brytanii. Ich zwolennikiem był sam Winston Churchill: Teraz niech cała Europa stanie w ogniu – instruował Hugha Daltona, ministra wojny ekonomicznej w lipcu 1940 roku, w ten sposób narodziło się Special Operations Executive (SOE). Hugh Dalton, który miał odpowiadać za stworzenie organizacji prowadzącej wojnę ekonomiczną, był członkiem Partii Pracy, a europejskie ruchy antyfaszystowskie w znacznym procencie były lewicowe. Prowadziło to później do częstych tarć z ministerstwem spraw zagranicznych, które było zorientowane na wsparcie ruchów konserwatywnych, monarchistycznych czy generalnie prawicowych. Była to konsekwencja uznawania na przykład rządów monarchistycznych w Grecji i Jugosławii. Główny ciężar prowadzonych operacji ulegał zmianie w toku wojny i pod jej koniec SOE działało na korzyść dowództw teatrów działań wojennych.

Działania SOE miały prowadzić do osłabienia potencjału ekonomicznego i morale przeciwnika, a przez to bezpośrednie lub pośrednie osłabienie potencjału militarnego. Cel ten miał zostać osiągnięty poprzez:
1. Organizowanie sabotażu i operacji wywrotowych na okupowanych terytoriach Europy (później na także na Bliskim i Dalekim Wschodzie);
2. Zachęcanie ludność podbitych krajów do prowadzenia wojny partyzanckiej.

Trzeba tutaj podkreślić, że SOE działała na terenach okupowanych wśród miejscowej ludności, a zakres działań obejmujących interakcję z różnymi środowiskami można określić, stosując współczesną terminologię, jako: Civil-Military Operations (CMO) i Psychological Operations (PSYOP).

Na wypadek zajęcia Wysp Brytyjskich przez Niemców SOE przygotowywała też struktury zbrojnego ruchu oporu w Wielkiej Brytanii.

SOE powstała na bazie połączenia trzech istniejących tajnych departamentów, z których dwa utworzono krótko przed wybuchem drugiej wojny światowej. Po zajęciu przez Niemców Austrii w marcu 1938 roku w Foreign Office utworzono organizację zajmującą się propagandą – Departament EH (Electra House, od nazwy budynku, w którym umiejscowiono departament), kierowany przez kanadyjskiego magnata prasowego sir Campbella Stuarta.

W tym samym miesiącu w strukturze Secret Intelligence Service (SIS - MI6) sformowano Sekcję D (Destruction), pod dowództwem mjr. Lawrence’a Granda, w celu rozpoznania możliwości użycia sabotażu, propagandy i innych środków nieregularnych dla osłabienia przeciwnika.

Trzecią składową jednostką, na bazie której powstało SOE, była utworzona w 1936 roku, w brytyjskim Ministerstwie Wojny, komórka o nazwie General Staff (Research) – GS(R), przemianowana w 1939 roku na Military Intelligence (Research) – MI (R). Swoje miejsce znaleźli tu m.in. sir Collin Gubbins i Jo Holland. Oficerowie ci posiadali doświadczenia z czasów służby w Irlandii i wojny domowej w Rosji, sięgali w swojej pracy też do doświadczeń historycznych z okresu wojen napoleońskich na Półwyspie Iberyjskim. Sir Collin Gubbins był autorem podręczników działań nieregularnych m.in. „The Art of Guerrilla Warfare”, gdzie sformułował trzy warunki powodzenia wojny partyzanckiej – charyzmatyczne przywództwo, poparcie miejscowej ludności i pistolet maszynowy.

Struktura organizacji ewoluowała podczas wojny, początkowo składała się ona z trzech departamentów SO1 – propaganda, SO2 – operacje i SO3 – badania. W sierpniu 1941 roku z SOE wyodrębniono SO1 tworząc oddzielne Kierownictwo Wojny Politycznej (Political Warfare Executive), co było efektem sporów z ministerstwem informacji o zakres kompetencji.

Wpłynęło to na zmianę struktury organizacyjnej SOE. Zaniknął podział na trzy departamenty. Departament odpowiedzialny za operacje (SO2) po zmianach kontrolował sekcje działające na niemieckim, okupowanych i neutralnych terytoriach. Sekcje odpowiadały za przygotowanie i prowadzenie operacji na terenach poszczególnych państw. Za działania na terytoriach niektórych państw (np. Francji) odpowiadało kilka sekcji, departament operacji odpowiadał też za selekcję i szkolenie agentów.

Cztery departamenty i kilka mniejszych grup podlegały Dyrektorowi Badań Naukowych (prof. Dudley Maurice Newitt), a ich działania koncentrowały się na rozwoju, pozyskiwaniu i produkcji wyposażenia specjalnego. Funkcjonowały też sekcje odpowiedzialne za analizy i pracę administracyjną.

Na czele SOE stał dyrektor z zastępcą oraz rada składająca się z kierowników departamentów i sekcji. Dyrektorami SOE byli w kolejności: sir Frank Nelson (sierpień 1940 – maj 1942), sir Charles Hambro (maj 1942 – wrzesień 1943) i gen. mjr sir Colin Gubbins (wrzesień 1943 – styczeń 1946). W skład rady wchodzili wojskowi (zarówno zawodowi, jak i powołani do wojska po wybuchu wojny) oraz specjaliści cywilni (urzędnicy, prawnicy, biznesmeni i eksperci przemysłowi).

W trakcie wojny ustanowiono też kilka regionalnych stacji SOE do lepszego zarządzania operacjami na oddalonych teatrach działań wojennych. Operacje na Bliskim Wschodzie i na Bałkanach były kontrolowane przez sekcję w Kairze, stacja w Algierze kontrolowała działania w Południowej Francji, stacja w Bari zaś kontrolowała operacje we Włoszech. W miarę postępów wojsk sprzymierzonych regionalny obszar zainteresowania SOE przesuwał się z Bliskiego Wschodu w większym stopniu na Europę Południową. Stacja SOE w Kairze później prowadziła działania jako Force 133.

Na Dalekim Wschodzie działania zmierzające do ustanowienia stacji SOE podjęto w 1940 r., została ona ustanowiona w maju 1941 roku w Singapurze. Na jej czele stanął Valentine Killerry. Obszar odpowiedzialności stacji w Singapurze obejmował Malaje, Birmę, Syjam, Hongkong oraz Syberię i Mandżurię. Po wybuchu wojny z Japonią w grudniu 1941 roku, wobec szybkich postępów wojsk japońskich w 1944 roku, dalekowschodnia stacja SOE została przeniesiona do Indii, a następnie do Kandy na wyspie Cejlon. Od 1944 roku dalekowschodnia stacja SOE działał pod nazwą Force 136. Force 136 kontrolowała obszary, które zostały podporządkowane dwóm grupom. Grupa A z Kalkuty odpowiadała za Birmę, Syjam oraz Indochiny Francuskie. Grupa B w Kolombo na Cejlonie odpowiadała za Malaje i Indochiny Holenderskie. Force 136 współdziałała z Special Operations Australia (SOA). Ponadto wysunięte bazy SOE w Kunming i Chunking odpowiadały za działania w Chinach.

Z uwagi na inny charakter terenu, oraz strukturę społeczną i przemysłową działania SOE w Azji Południowo-Wschodniej miały inny charakter niż w Europie, gdzie koncentrowano się na sabotażu i dywersji przemysłowej. W Azji głównym celem SOE były porty i instalacje naftowe, jak też rolnictwo. Natomiast podobnie jak w Europie prowadzono działania wywiadowcze, propagandowe i wspierano rozwój ruchu oporu.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 1/2013