Stanowisko Dowodzenia Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju w warszawskim metrze

Jakub Jakubowski

W kwietniu 1949 roku rozkazem Nr 079/Org. ministra obrony narodowej marszałka Michała Roli-Żymierskiego polecono szefowi Sztabu Generalnego (SG) Wojska Polskiego sformowanie Grupy Organizacyjno-Przygotowawczej Dowództwa Obrony Przeciwlotniczej. Grupa ta na podstawie rozkazu Nr 011/Org. ministra obrony narodowej marszałka Konstantego Rokossowskiego, została przeformowana pod koniec lutego 1950 roku w Dowództwo Wojsk Obrony Przeciwlotniczej, a następnie w połowie 1951 roku w Dowództwo Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (OPL OK). Dość szybko wyłonił się problem braku odpowiedniego Stanowiska Dowodzenia (SD) dla Wojsk OPL OK, wszak jeszcze pod koniec października 1949 roku rozkazem nr 00909 szefa SG WP gen. broni Władysława Korczyca, polecono zorganizować prowizoryczny Główny Posterunek Obserwacyjno-Meldunkowy w obiekcie na terenie Lasu Kabackiego w Pyrach (tymczasowo podporządkowany Wojskom Lotniczym), lecz w tamtym okresie uważano, iż jest on za skromny na pomieszczenie SD OPL OK.

W związku z tym, na początku 1951 roku powołano komisję pod przewodnictwem gen. dyw. Borysa Pigarewicza w sprawie wyboru miejsca dla SD Wojsk OPL. W efekcie jej działań już pod koniec marca tego roku, ustalono rozmieszczenie:

Stanowisko Dowodzenia zamierzono wybudować w ramach realizacji warszawskiego metra głębokiego;

Zapasowe Stanowisko Dowodzenia zaplanowano ulokować w istniejącym obiekcie w Pyrach.

Warto dodać, że do czasu wybudowania docelowego SD, na ten cel czasowo zamierzano wykorzystać przedwojenny schron przeciwlotniczy w Ogrodzie Krasińskich – który zasadniczo mieścić miał SD 9. Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej.

O budowie warszawskiego metra głębokiego w ramach planu 6-letniego, zadecydowała uchwała Prezydium Rządu z 14 grudnia 1950 roku. Wybrano przebieg trasy metra oraz, co oczywiste, przyjęto wstępne założenia techniczne. Tunele w Śródmieściu przebiegać miały na głębokości od 30 do 50 m, zmniejszając zagłębienie na peryferiach miasta aż do krytego wykopu. Tubingi tunelu wykonane miały być z żeliwa oraz z żelbetonowych prefabrykatów. Łączna długość linii metra wraz z ewentualnymi przedłużeniami oraz połączeniami do 1965 roku wynieść miała 36,5 km.

Budowę podzielono na trzy etapy:

I w latach 1951–1957, zakładający wykonanie 11 km trasy;

II w latach 1957–1960, zakładający wykonanie 12,5 km trasy;

III w latach 1961–1965, zakładający wykonanie 13 km trasy.

W etapie pierwszym zaplanowano oddanie do użytku tras z 10 stacjami pomiędzy Placem Unii Lubelskiej a Placem Wilsona (który w maju 1953 roku przemianowany został na Plac Komuny Paryskiej) i ul. Próżna – ul. Targowa (Dworzec Wileński), z przejściem tunelu pod Wisłą, oraz łącznicy jednotorowej do stacji postojowej o długości 1,5 km. Celem realizacji budowy Ministerstwo Budownictwa Przemysłowego (MBP) powołało Zjednoczenie Budownictwa Przemysłowego „Metrobudowa” z Biurem Projektowania Metra „Metroprojekt”.

Za najbardziej odpowiedni dla usytuowania SD Wojsk OPL uznano rejon stacji metra przy ówczesnym skrzyżowaniu ulic Marcelego Nowotki i Gęsiej (obecnie gen. Władysława Andersa i Mordechaja Anielewicza). W maju 1951 roku Dowódca Wojsk OPL gen. bryg. Nikołaj Trawin przedstawił gen. broni Korczycowi szkicowy zarys Stanowiska Dowodzenia i Głównego Posterunku Obserwacyjno-Meldunkowego, dodatkowo informując o potrzebie wykonania budynku nad nim przeznaczonego na pomieszczenia Sztabu Wojsk Obrony Przeciwlotniczej.

Pod koniec maja 1951 roku gen. broni Korczyc poprosił zastępcę przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG) gen. dyw. Piotra Jaroszewicza, o włączenie budowy SD w plan budowy metra. W związku z tym gen. dyw. Jaroszewicz powiadomił kierownika MBP dr Czesława Bąbińskiego o ustaleniu lokalizacji SD Dowództwa Wojsk OPL i włączeniu go do budowy metra, ustalono również, iż dla kwestii projektowo-wykonawczych Departament Wojskowy MBP miał bezpośrednio porozumiewać się z SG WP. Zwrócono także uwagę na potrzebę odpowiedniego kamuflażu i zawężenia kręgu osób wtajemniczonych w tę sprawę. Mjr Bernard Achiron, dyrektor Departamentu Wojskowego MBP, nadał SD kryptonim „rezerwowa podstacja elektrotrakcyjna” – tym określeniem posługiwać się miano w pracach wstępnych zarówno z projektantami, jak i bezpośrednimi wykonawcami. W czerwcu 1951 roku, mjr Achiron zlecił dyrektorowi „Metroprojektu” inż. Mieczysławowi Krajewskiemu przystąpienie do projektowania Stanowiska Dowodzenia.

Orientacyjny czas wykonania budowy metra wyznaczono na:
- odcinek Plac Teatralny – Dworzec Wileński: rozpoczęcie prac w 1952 roku i zakończenie w 1956 roku;
- odcinek Plac Dzierżyńskiego (obecnie Plac Bankowy) – Dworzec Główny: rozpoczęcie prac w 1954 roku i zakończenie w 1957 roku.
O ustaleniach poinformowano gen. bryg. Trawina, jednakże termin rozpoczęcia i zakończenia prac nie zyskał jego aprobaty.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 11/2019