Statek badawczy Belgica

Krzysztof Kubiak

Belgia nie może się pochwalić zbyt bogatą państwową tradycją morską. Królestwo, które powstało w następstwie rebelii francuskojęzycznej, katolickiej ludności walońskiej południowych prowincji Zjednoczonego Królestwa Niderlandów, nie miało ani środków, ani sposobności, by budować swoje siły morskie. Próbę ich stworzenia podjęto dwukrotnie i za każdym razem marynarkę rozwiązywano.

Obecnie królestwo nie posiada nominalnie marynarki wojennej, a jedynie komponent morski sił zbrojnych (fr. Composante marine). Jego personel obsadza dwie fregaty typu Karel Doorman, odkupione od Holandii. Są to: Leopold I (eks-Karel Doorman) i Louise-Marie (eks-Willem Van Der Zaan) oraz dwa patrolowce budowy francuskiej, noszące nazwy Castor i Pollux.

Pierwsza Belgica

Mimo niejakiej nonszalancji w traktowaniu marynarki wojennej Belgowie odnotowali pewne osiągnięcia w organizowaniu i prowadzeniu badań oceanograficznych prowadzonych w Antarktyce. Pośrednio związane to było z aktywnością króla Leopolda II w Kongo, który – aby odwrócić od niej uwagę – wyzyskał rozpalającą wyobraźnię Europy i Stanów Zjednoczonych „gorączkę antarktyczną”. Organizator ekspedycji na „dalekie południe”, Adrien Victor Joseph de Gerlache de Gomery, otrzymał za pośrednictwem brukselskiego Towarzystwa Geograficznego (Des sociétés de géographie) dwa subsydia rządowe. Ze środków tych nabył w Norwegii drewniany parowy statek wielorybniczy Patria z pomocniczym takielunkiem barku. Przemianowany na Belgica, wyruszył 16 sierpnia 1897 r. z Ostendy ku Antarktydzie. W skład międzynarodowej załogi wchodzili m.in.: Norweg Roald Amundsen, Amerykanin Frederick Cook, Rumun Emil Racoviță (dołączył w chilijskim porcie Puenta Arenas) oraz dwóch Polaków: Henryk Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski. Po półrocznym rejsie po wodach zachodniej Antarktyki statek został unieruchomiony przez lód na Morzu Bellingshausena. Wydarzyło się to 2 marca 1898 r. Zmusiło to załogę do bytowania w skrajnie niesprzyjających warunkach przez ponad rok. Statek uwolniono z lodów dopiero 14 marca 1899 r. Zgromadzone materiały, wydane w 10-tomowym dziele Ekspedition Antarctique Belge – Resultatus Voyage du s/y Belgica en 1897–1898–1899 sous le Commandant A. de Gerlache de Gomery, stały się kamieniem milowym w badaniach polarnych.

Druga Belgica

Na początku lat 80. XX w. zaczął kształtować się nowy ład prawny obszarów morskich. W sposób coraz bardziej wyraźny rysowała się perspektywa uzyskania przez państwa nadbrzeżne szczególnych uprawnień funkcjonalnych na akwenach znacznie rozleglejszych niż honorowane wówczas morze terytorialne. Ostatecznie „Konwencja o prawie morza” z 1982 r. przyjęła instytucję Wyłącznej Strefy Ekonomicznej (Economic Exclusion Zone, EEZ) o maksymalnej szerokości 200 Mm. Belgia, z racji położenia geograficznego, na tak duży obszar liczyć nie mogła, ale i tak pod jej jurysdykcją znalazły się obszary o powierzchni 3457 km², wyznaczane na wschodzie przez 72 km wybrzeża, na północnym wschodzie – przez 81 km granicy z EEZ Niderlandów, na północy – przez 35 km granicy z EEZ Wielkiej Brytanii, a na zachodzie – przez 56 km z EEZ Francji. Efektywne zarządzanie nawet tak relatywnie niewielkim akwenem wymagało jednak dokładnego oszacowania jego zasobów. Istniała też konieczność aktualizacji map i innych pomocy nawigacyjnych, co powinny czynić służby każdego szanującego się państwa nadbrzeżnego. Poza tym prowadzeniem rozmaitych badań, wymagających posiadania jednostki pływającej, w coraz szerszym stopniu zainteresowane były belgijskie ośrodki akademickie. Wszystkim tym zadaniom nie mógł podołać mocno wyeksploatowany, wykorzystywany od 1964 r. jako jednostka badawcza i zaadaptowany do nowej roli trałowiec Mechelen (A 962). Należał on do zaprojektowanego w USA typu Adjutant i został zbudowany w latach 1953–1954 w stoczni J. Boel & Zonen w Temse. Miał drewniany kadłub, wyporność standardową 330 t i pełną 390 t przy długości 43,9 m, szerokości 8,5 m oraz zanurzeniu 2,6 m. Dwa silniki wysokoprężne General Motors o mocy 880 KM napędzały dwa pędniki Voitha-Schneidera i dawały prędkość maksymalną 13,5 w; zasięg przy prędkości 10,5 w. wynosił 2700 Mm. Załoga liczyła 40 osób. Jednostkę wycofano w 1982 r.

7 listopada 1979 r. rząd belgijski (reprezentowany przez agendę BELSPO, La Politique scientifique fédérale, zarządzającą siecią 10 instytutów badawczych) uruchomił program pozyskania uniwersalnej jednostki hydrograficzno-badawczej, zdolnej do obsługi sprzętu holowanego.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 9-10/2024