Stowarzyszenie Entuzjastów Lotnictwa Grupa Archeo Łask

Adam Gołąbek, Andrzej Wrona

Stowarzyszenie Entuzjastów Lotnictwa Grupa Archeo Łask opiekuje się dwunastoma zabytkowymi statkami powietrznymi stanowiącymi w przeszłości wyposażenie polskiego lotnictwa wojskowego. Większość z nich została odrestaurowana do stanu, jakiego mogą pozazdrościć lotnicze eksponaty dużo większych krajowych placówek muzealnych. Przyjrzyjmy się zatem historii stowarzyszenia oraz powierzonym jego pieczy statkom powietrznym.

Historia stowarzyszenia

Początki działalności Stowarzyszenia Entuzjastów Lotnictwa Grupa Archeo sięgają 2008 roku, kiedy z inicjatywy ówczesnego dowódcy 32. Bazy Lotniczej płk. dypl. pilota Władysława Leśniowskiego powstała nieformalna grupa pasjonatów mająca na celu kultywowanie tradycji lotniczych poprzez zachowanie w stanie wystawienniczym samolotów z biało-czerwoną szachownicą, które wyszły z eksploatacji polskiego lotnictwa wojskowego.

Pierwotnie w skład grupy wchodzili: st. chor. sztab. Piotr Polit, st. chor. sztab. Mirosław Szymczak, mjr Andrzej Bęben oraz Andrzej Amerski, Tomasz Spólnicki i Andrzej Wrona. Dużą pomocą w początkowym okresie działania grupy służyli: mjr Dariusz Jakubczak, mjr Andrzej Truskowski, st. chor. sztab. Janusz Dudka, st. chor. sztab. Marian Tądel oraz st. chor. sztab. Kazimierz Jarosz, którzy w większości zostali w późniejszym okresie członkami stowarzyszenia.

Pierwszym samolotem wpisanym na stan Ekspozycji Dydaktyczno-Pokazowej, bo pod taką nazwą Grupa Archeo rozpoczęła oficjalną działalność, był samolot szkolno-bojowy PZL TS-11 Iskra, nr boczny 1229, który zakończył służbę w 10. elt, będącej gospodarzem łaskiego lotniska. Kolejnymi samolotami były: Lim-2 n/b 708 zdjęty z pomnika umiejscowionego w Łasku oraz MiG-21PF nb. 1801, który do tej pory stał na cokole na terenie 32. BL w Łasku, niedaleko parku maszynowego. W tym samym okresie, na przełomie lipca i sierpnia, do 32. BL sprowadzono samolot myśliwsko-bombowy o zmiennej geometrii skrzydeł Su-22 nb. 3407, który wcześniej był na stanie 7. elt z Powidza. Te cztery płatowce, będące zalążkiem łaskiej kolekcji, zostały po raz pierwszy zaprezentowane publicznie 3 października 2008 roku podczas uroczystości przyjęcia do eksploatacji w 10. elt 32. BL samolotów F-16C/D Jastrząb. Stan techniczny czterech płatowców oraz doskonałe odwzorowanie barw, w tym nawet napisów eksploatacyjnych, zachwyciły przybyłych na uroczystości gości, włącznie z ówczesnym Dowódcą Sił Powietrznych śp. gen. broni pil. Andrzejem Błasikiem.

W 2009 roku stan kolekcji wzbogacił się o kilka nowych eksponatów. Pierwszym z nich był śmigłowiec Mi-2TSz nb. 4604 dostarczony z 1. OSL w marcu. Kolejnym stał się samolot szkolno-treningowy PZL-130 Orlik nb. 012 dostarczony z 2. OSL w Radomiu w maju tego samego roku. Tak rozbudowana kolekcja została zaprezentowana 30 maja 2009 roku na terenie lotniska z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka mieszkańcom ziemi łaskiej oraz miłośnikom lotnictwa.

W tym samym roku w okresie wakacyjnym do bazy w Łasku trafiły kolejne maszyny: samolot myśliwski MiG-29A nb. 4112, szkolno-bojowy PZL I-22 Iryda nb. 406 oraz myśliwski MiG-21MF nb. 6715. W tym momencie kolekcja maszyn rozrosła się do dziewięciu egzemplarzy, które zaprezentowano publicznie na pikniku 4 września z okazji święta jednostki. Oprócz zmontowanej na szybko, pozyskanej z Centralnej Szkoły Państwowej Straży Pożarnej z Częstochowy Irydy można było wówczas podziwiać osiem innych płatowców, w tym MiG-a-21MF nb. 6715.

Z początkiem 2009 roku szeregi armii opuścili, odchodząc do rezerwy: po 31 latach służby st. chor. sztab. Janusz Dudka oraz po 26 latach służby st. chor. sztab. Piotr Polit.

W 2010 roku ze stanowiska dowódcy 32. BL odszedł płk dypl. pil. Władysław Leśnikowski, a zwolnione stanowisko objął płk dypl. pilot Dariusz Malinowski. W tym czasie nastąpiła reorganizacja jednostek lotniczych, na mocy której w miejsce Baz Lotniczych oraz eskadr lotnictwa taktycznego powstały Bazy Lotnictwa Taktycznego. Jedną z kluczowych decyzji podjętych przez nowego dowódcę, sankcjonujących i usprawniających dalszą działalność Grupy, było powołanie do życia Zespołu Renowacji i Konserwacji Sprzętu Szkoleniowo-Wystawienniczego i zatrudnienie w nim jako pracowników cywilnych st. chor. sztab. rez. Piotra Polita i st. chor. sztab. rez. Mirosława Szymczaka, którzy od tej pory są odpowiedzialni za wszystkie samoloty i śmigłowce będące na stanie 32. BLT w Łasku jako eksponaty wystawienniczo-szkoleniowe.

W tym czasie trwały prace przy odbudowie PZL I-22 Iryda, które po ponadpółrocznych wysiłkach wielu osób zakończyły się 9 lipca 2010 roku.

Równocześnie trwały również prace nad pozyskaniem kolejnych eksponatów w postaci myśliwca MiG-23, samolotu szkolno-treningowego TS-8 Bies oraz śmigłowców Mi-14PS, Mi-24. Na trzech użytkowanych przez Brygadę Lotnictwa MW śmigłowcach Mi-14 w wersji poszukiwawczo-ratowniczej (PS) zakończono eksploatację z końcem 2010 roku. W trakcie prowadzonych rozmów dowództwo BL MW przyznało Grupie Archeo jeden z nich, ze względów logistycznych transport śmigłowca został jednak odłożony na przyszłość. Mi-24 i MiG-23 pozyskano z 4. Skrzydła Lotnictwa Szkolnego z Dęblina, Bies został zaś wymieniony za TS-11 Iskra z władzami gminy i miasta Mońki. Realizację transportu wszystkich trzech maszyn zaplanowano na 2011 rok.

Pierwszymi płatowcami, które trafiły do 32. BLT w Łasku w 2011 roku, były Mi-24 nb. 016 i MiG-23MF nb. 021. Maszyny zostały dostarczone do Łasku w kwietniu i wstępnie zmontowane. Ostatnim jak na razie przedsięwzięciem, które zrealizowali członkowie grupy była wymiana samolotu TS-8 na TS-11 z włodarzami Moniek. Płatowiec TS-8 Bies został dostarczony do Łasku w lipcu 2011 roku, na jego miejscu w miejscowości Mońki stanął zaś samolot TS-11 Iskra pozyskany z 1. OSL w Dęblinie. Łaski TS-8 Bies jest jak na razie ostatnim płatowcem, który wpisano na stan kolekcji.

2 sierpnia 2011 roku doszło do historycznego rozpoczęcia działalności Grupy Archeo pod ostateczną, obowiązującą do dziś nazwą Stowarzyszenie Entuzjastów Lotnictwa Grupa Archeo Łask – w tym to dniu stowarzyszenie zostało zarejestrowane w Urzędzie Gminy Łask jako stowarzyszenie zwykłe. W chwili rejestracji liczyło 22 członków. 5 grudnia 2011 roku podpisało porozumienie o współpracy z 32. Bazą Lotnictwa Taktycznego.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 1/2020