Su-30MKK/MK2. Myśliwiec wielozadaniowy z Komsomolska nad Amurem.

Cz. III –  wyposażenie pokładowe, uzbrojenie, wersje rozwojowe i konkurencyjne

Marek Furtak

W trzeciej części monografii samolotu wielozadaniowego Su-30MKK/MK2 przestawiamy szczegółowy opis jego wyposażenia pokładowego i uzbrojenia, próby skopiowania rosyjskiej maszyny w ChRL, a także wersje konkurencyjne względem rozwiązań KnAAPO opracowane przez zakłady IAPO w Irkucku wraz z kulisami rywalizacji obu przedsiębiorstw.

Stacja radiolokacyjna Su-30MKK

Najważniejszą częścią prac nad powstającą w KnAAPO nową „komsomolską” odnogą samolotów wielozadaniowych Su-30MKK (później Su-30MK2) było unowocześnienie pokładowej stacji radiolokacyjnej. Prace powierzono dotychczasowemu producentowi systemu sterowania uzbrojeniem samolotów Su-27, tj. instytutowi badawczemu NIIP im. Wiktora W. Tichomirowa w Żukowskim (ros.: Nauczno-Issledowatielskij Institut Priborostrojennia), podlegającego korporacji AO „KAO” Aerokosmiczeskoje Oborudowanije, powołanej w listopadzie 1998 roku dekretem prezydenckim nr 1347 jako zrzeszenie producentów specjalizowanej elektroniki w przemyśle lotniczo-kosmicznym. Rozważano kilka opcji, m.in. zastosowanie nowoczesnej stacji radiolokacyjnej ze skanowaniem elektronicznym, jednak rozwiązanie to było stosunkowo kosztowne, a transfer nowoczesnych technologii do ChRL wydawał się zbyt ryzykownym posunięciem, ponadto stację tego typu zastosowano już na samolotach indyjskich, a z tym państwem ChRL utrzymuje dość chłodne stosunki. Co interesujące, NIIP nie miał w ofercie dopracowanej monoimpulsowej stacji z anteną szczelinową, ponieważ prace nad dawnym radarem N010 Bars z programu T10M (z procesorem sygnałowym C.200 oraz komputerami danych C.102M/104) zostały przerwane na rzecz stacji FAR typu N010M Bars-M. Jedyną rozsądną opcją stała się kompleksowa, najlepiej wieloetapowa, modernizacja bazowego systemu sterowania uzbrojeniem SUW-27E (wersja E była przeznaczona na eksport) wraz z kompleksem RŁPK-27E ze stacją N001E.

BRŁS N001E jest analogowo-cyfrową, koherentną, impulsowo-dopplerowską stacją radiolokacyjną z charakterystyczną elektromechaniczną anteną w układzie Cassegraina (N001-01AE) z zespołem kontrreflektora oraz reflektora typu odwróconego, charakteryzująca się przy tym amplitudową metodą (z wykorzystaniem techniki monoimpulsowej) śledzenia oraz wypracowywania współprzędnych kątowych śledzonego celu powietrznego.

Prace badawczo-rozwojowe (ros.: OKR ) opatrzone kryptonimem „Panda” poszły w dwóch zasadniczych kierunkach. Pierwszym było ulepszenie własności stacji w zadaniach typu powietrze–powietrze. Drugi kierunek zakładał dodanie możliwości prowadzenia obserwacji oraz wykrywania celów naziemnych, jak również wskazywania dla uzbrojenia samolotu celów naziemnych i nawodnych. Konieczna była zatem odpowiednia przebudowa lub zamiana odpowiednich bloków stacji oraz rozszerzenie oprogramowania. Proces ten umożliwiłby w konsekwencji wdrożenie nowych zakresów pracy, poprawę zasięgu i strefy obserwacji w połączeniu ze zwiększeniem odporności na zakłócenia.

W procesie modernizacji NIIP obrał metodologię badawczą umożliwiającą ograniczenie do niezbędnego minimum najkosztowniejszą część prac projektowych, w tym przede wszystkim prób w locie pochłaniających największą część zakładanego budżetu. W ramach pierwszego etapu modernizacji w ramach badań samolotu Su-30MKK NIIP opracował system sterowania uzbrojeniem SUW-WE zawierający kompleks radiolokacyjny RŁPK-27WE ze stacją N001WE (izd. Sz101WE). Na tym etapie postanowiono początkowo „nie ruszać” podstawowego kompleksu obliczeniowego, w tym oprogramowania i bloków pamięci programowalnej BZPP (ros.: Błok Zagruzczika Programmnoj Pamiati) pokładowych komputerów danych serii C: SCW-1 (C.100.03.03) oraz SCW-2 (C.100.03.03). Nowe zakresy pracy zrealizowane zostały na nowym komputerze danych BCWM 486-2M (ros.: Bortowaja Cifrowaja Wyczislitielnaja Maszina) zaprojektowanym przez przedsiębiorstwo OAO „Elara”. Dzięki temu podczas prób możliwe było przetestowanie jedynie nowych zakresów pracy. Zwieńczeniem procesu było usunięcie procesora serii C i powiązanych bloków, po czym wszystkie funkcje przeniesione zostały do nowej maszyny obliczeniowej, co pozwoliło na zmniejszenie masy kompleksu. Proces ten wymagał przepisania, poprawienia oraz ewentualnej emulacji dotychczas funkcjonującego oprogramowania.

Co interesujące, oprogramowanie na powszechnie stosowanych komputerach serii C (C.100 o wydajności 170 tys. operacji na sek, 8k RAM oraz 136 tys. ROM) opracowane na początku lat 80. przez moskiewski instytut inżynierii komputerowej NICEWT (ros.: АО „НИЦЭВТ”: Nauczno-Issledowatielskij Centr Elektronnoj Wyczislitielnoj Tiechniki) na bazie oryginalnej architektury POISK, realizowane było w nisko poziomowym assemblerze, bardzo bliskim składniowo do intelowskiego ×86. W późniejszych typach BCWM, jak np. proponowanych przez RPKB serii 486-2M/-6, wykorzystywano już języki wysokiego poziomu ANSI/C i C++. Wyjaśnia to zastosowanie nowych komputerów bazujących na sprawdzonej architekturze procesorów Intel 486DX4, AMD 486DX4-100 czy AMX5X86-133, ponieważ łatwiej było dawne oprogramowanie przepisać na nowy język ze względu na podobieństwa bazowej listy rozkazów i dalej je rozwijać. Systemem operacyjnym BCWM 486-2M był zaimplementowany w instytucie NIISI RAN 32-bit system czasu rzeczywistego ОС2000 («ОС РВ Багет 2.0») lub RelMK32 (ros.: ОСРВ: Операционная Система Реального Времени). Modułowość nowego komputera, np. możliwość zastosowania procesora graficznego MIPS R4640-200, umożliwia znaczne rozszerzenie zastosowania maszyny.

Podstawowe zmiany w N001WE na tym etapie prac objęły jedynie poprawione zakresy pracy trybu powietrze–powietrze. W podzakresie pracy SnP (ros.: Soprowożdienije na Prochodie, odpowiednik ang. TWS: Track-While-Scan, choć bardziej poprawny przekład rosyjskiego terminu to Track-While-Flyby) stacja realizuje jednoczesne śledzenie do 10 celów powietrznych z możliwością wskazania dwóch z nich jako cele dla rakiet R-77 (RWW-AE). Procedura odpalenia rakiet (jednoczesne lub z niewielkim interwałem) jest podobna jak w zmodernizowanych odmianach stacji N019. Dla obu wskazanych celów wypracowywane są dane do odpalenia rakiet i po zbliżeniu na dystans w zakresie maksymalnej dozwolonej odległości odpalenia pocisków stacja automatycznie przechodzi na zakres przechwycenia i śledzenia. Dla zapewnienia największej efektywności oba wskazane cele nie mogą być zbytnio oddalone od siebie: w poziomie maksimum w zakresie 10°–20° lub w położeniu jeden za drugim w odległości ponad 10 kilometrów. Zasadnicze tryby pracy stacji, zarówno w zakresie średniej (MPRF; ros.: SCzP – Sriedniaja Czastota Powtorienija), jak i wysokiej (HPRF; ros.: WczP – Wysokaja CzP) częstotliwości powtarzania impulsów, poza poprawą wydajności oraz stabilności działania z wykorzystaniem większej pamięci, zostały pozostawione bez większych zmian.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2017