Su-30MKK/MK2 Myśliwiec wielozadaniowy z Kosmomolska nad Amurem. Cz. I – geneza konstrukcji
Marek Furtak
W ostatnich latach liczne wielozadaniowe odmiany Su-30 odniosły znaczny sukces eksportowy i na chwilę obecną wśród konstrukcji oferowanych przez holding Suchoja są niewątpliwie najbardziej rozpowszechnionymi myśliwcami eksportowymi. Co więcej, platforma, na której bazują samoloty tej serii, okazała się na tyle dobra, że w ciągu najbliższych lat konstrukcja ma szanse utrzymać swój status. Choć pierwsze egzemplarze Su-30 powstały jako samoloty przechwytujące, upadek ZSRR oraz brak funduszy na zakup nowych samolotów wymusił na Rosjanach skupienie się na wielozadaniowej wersji eksportowej Su-30MK (ros.: Modernizirowannyj Kommierczeskij bądź Mnogofunkcjonalnyj Kommierczeskij). W tym przypadku jednak, inaczej niż w odległej przeszłości, gdy maszyny eksportowe budowano w standardzie uboższym niż samoloty dla rodzimych wojsk obrony powietrznej i sojuszników z Układu Warszawskiego, wiele wyprodukowanych maszyn wyposażonych zostało zgodnie ze specjalnymi życzeniami zamawiających.
Przeszło dwie dekady temu, w czerwcu 1993 roku, podczas 40. edycji Międzynarodowego Salonu Lotniczego w Paryżu na lotnisku Le Bourget (fr.: Salon International de l'Aéronautique et de l'Espace, Paris-Le Bourget) niemałą niespodzianką było zaprezentowanie demonstratora samolotu Su-30M (w wersji eksportowej przedstawianego jako Su-30MK). Samolot od strony koncepcyjnej w niemałym stopniu inspirowany m.in. przez amerykański F-15E Strike Eagle był reklamowany jako wszechstronna wielozadaniowa platforma lotnicza, oferowana zarówno na wewnętrzny rynek rosyjski (chociaż ówcześne WWS FR nie przejawiały nim większego zainteresowania), jak i klientom zagranicznym. W ciągu kolejnych miesięcy i lat demonstrator-prototyp Su-30MK o numerze burtowym Czarny 603, powstały na bazie wyprodukowanego w zakładach IAPO w Irkucku pierwszego seryjnego egzemplarza Su-30 (T10PU) n/b Biały 596 (nr fabr.: 96310102001) użytkowanego wcześniej w LII im. M.M. Gromowa był obecny na szeregu kolejnych międzynarodowych wystaw przemysłu obronnego. Mimo że w ówczesnej formie Su-30MK nigdy nie zmaterializował się jako rzeczywista konstrukcja lotnicza i pozostał głównie na papierze, nie przeszkodziło to, aby w ciągu kolejnych kilku lat stał się podstawą rodziny samolotów wielozadaniowych, oryginalnie zamówionych przez siły powietrzne Indii oraz Chińskiej Republiki Ludowej.
Zamówienia z tych krajów przyczyniły się wkrótce do ewoluowania dwóch zupełnie odrębnych linii rozwojowych samolotu Su-30MK, firmowanych przez konkurencyjne przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach holdingu. Projektowaniem i budową samolotów dla Indii zajęły się zakłady lotnicze IAPO w Irkucku (ros.: ОАО ИАПО: Иркутское Авиационное Производственное Объединение, obecnie część korporacji ПАО Корпорация „Ирку́т”), co wkrótce zaowocowało powstaniem odmiany Su-30MKI (później także Su-30MKM i Su-30MKA), maszyny przeznaczone dla ChRL zostały natomiast opracowane w biurze projektowym zakładów KnAAPO w Kosmomolsku nad Amurem (Komsomolskie Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego im. Jurija Gagarina, ros.: Комсомольское-на-Амуре Авиационное Производственное Объединение имени Ю. А. Гагарина, obecnie przekształcone w КнААЗ: Комсомольский-на-Амуре Авиационный Завод). Samolotom produkowanym w Komsomolsku nadano oznaczenie Su-30MKK (w tym późniejsze warianty MK2 oraz MK3, oznaczane także Su-30MKK2 i Su-30MKK3). W toku dalszego rozwoju maszyny stały się z czasem hybrydą wybranych rozwiązań z równolegle prowadzonych programów (m.in. Su-27M/Su-35 z programu T10M). Jednocześnie należy podkreślić, że obie konkurencyjne rodziny samolotów osiągnęły znaczący sukces w sprzedaży i dystrybucji, przy czym pomimo podobieństwa nazewnictwa oraz – co paradoksalne – dość zbliżonego zastosowania i spektrum zadań bojowych konstrukcje te na wielu polach różnią się od siebie i to niejednokrotnie dość znacznie.
Wśród miłośników konstrukcji holdingu Suchoja (obecnie: PAO „Kompania Suchoj”) niewątpliwie szczególne emocje budzi produkowany dla Indii myśliwce Su-30MKI. Oczywiście ma to głębokie uzasadnienie, ponieważ maszyny te uważane są za najbardziej zaawansowane z całej serii. Charakteryzują je m.in. bardzo wyrafinowane elementy wyposażenia pokładowego, zaawansowany aerodynamicznie płatowiec oraz silniki ze sterowanym kierunkiem ciągu. Na tym tle seria samolotów Su-30MKK/MK2 w powszechnym przekonaniu otrzymała – trochę niesłusznie – łatkę „uboższego krewnego”, wersji znacznie skromniej wyposażonej. Niemniej jednak konstrukcja ta jest warta bliższej uwagi, choćby ze względu na porównywalny wachlarz uzbrojenia, dużą wszechstronność oraz gruntownie zmodernizowany dobrze zaprojektowany komplementarny pokładowy kompleks nawigacyjno-bojowy. W połączeniu z względnie atrakcyjną ceną zakupu maszyna przez wiele lat stanowiła ciekawą alternatywę dla znacznie droższych samolotów z Irkucka (linia Su-30MKI oraz jej wersje pochodne zwykle preferowane były przez zasobniejszych zamawiających). Ostatecznie wiosną 2016 roku historia linii rozwojowej samolotów wielozadaniowych Su-30 produkowanych w Kosmomolsku nad Amurem dobiegła symbolicznego końca: wraz z dwoma ostatnimi wyprodukowanymi egzemplarzami dla Wietnamu (n/s 88-24 oraz n/s 88-25) zakłady KnAAZ postanowiły zamknąć linię produkcyjną Su-30MK2. Z tej okazji niewątpliwie warto przybliżyć serię „mnogofunkcjonalnych” Su-30MK, przede wszystkim w kontekście powstania oraz możliwości bojowych rodziny samolotów bojowych Su-30MKK/MK2 z Kosmomolska nad Amurem.
W celu możliwie pełnego wyjaśnienia genezy oraz kulisów powstania „kosmomolskiej” linii rozwojowej samolotów wielozadaniowych Su-30MKK/MK2, a tym samym unaocznienia, w jaki sposób biuro konstrukcyjne (OKB) im. P.O. Suchoja stopniowo dążyło do wdrożenia idei wielofunkcyjności w kolejnych odmianach samolotów rodziny Su-27/30, konieczne jest cofnięcie się w czasie aż do momentu zaprojektowania oraz budowy pierwszych egzemplarzy Su-27PU/Su-30 (T10PU) w końcu drugiej połowy lat 80. XX wieku.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 6/2017