Suchoj Su-27 w służbie ukraińskich sił powietrznych
Vladimir Trendafilovski
Po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 roku Ukraina była jedną z czterech nowo utworzonych niezależnych republik, które odziedziczyły część sowieckiej floty samolotów myśliwskich Su-27 (nazwa kodowa NATO Flanker). Na początku 1992 r. nowo powstałe Siły Zbrojne Ukrainy miały łącznie 68 operacyjnych samolotów Su-27 wszystkich podwariantów, eksploatowanych w czterech jednostkach, co czyniło je drugim co do wielkości użytkownikiem Su-27 na świecie, zaraz po Federacji Rosyjskiej.
Ukraina odziedziczyła po ZSRR 13 jednomiejscowych samolotów Su-27P i 41 jednomiejscowych Su-27S, które zostały wyprodukowane przez Komsomolskie Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego (KnAAPO, Komsomolskoje-na-Amure awiacionnoje proizwodstwennoje objedinenije) w Komsomolsku nad Amurem, a także 14 dwumiejscowych maszyn szkolno-treningowych, w tym trzy Su-27UP i 11 Su-27UB produkcji Irkuckiego Zjednoczenia Przemysłu Lotniczego (IAPO, Irkutskoje awiacionnoje proizwodstwennoje objedinenije) z Irkucka. Pewna liczba samolotów Su-27 została utracona w wypadkach lub sprzedana za granicę, co powoduje, że Siły Powietrzne Ukraińskich Sił Zbrojnych (PS, Powitrjani Syły, ukr. ПС – Повітряні Сили), użytkują obecnie 57 maszyn tego typu: 38 Su-27S, 10 Su-27P, siedem Su-27UB i dwa Su-27UP. Obecnie znajdują się one w 831. Brygadzie Lotnictwa Taktycznego (brTA, brigada takticznoji awiaciji, ukr. брТА – бригада тактичної авіації) na lotnisku Myrhorod i 39. brTA w Ozerne. Obie brygady podporządkowane są Dowództwu Powietrznemu „Środek” (PwK „Centr”, Powitrjane Komanduwannja „Centr”, ukr. ПвК – Повітряне командування „Центр”), z siedzibą dowództwa w Wasilkowie.
Jednostki Su-27 odziedziczone w 1992 roku
Najwcześniejszym użytkownikiem Su-27 na Ukrainie w czasach ZSRR była pierwsza wyposażona w ten typ jednostka lotnicza radzieckich Sił Powietrznych (WWS, Wojenno-Wozdusznyje Siły) – 831. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego (iap, istriebitielnyj awiacionnyj połk) w bazie Myrhorod, podporządkowany dowództwu 138. Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego (iad, istriebitielnaja awiacionnaja diwizija, ros. иад. – истребительная авиационная дивизия) również na lotnisku w Myrhorodzie, ze składu 24. Armii Lotniczej (WA, Wozdusznaja Armija), z siedzibą dowództwa w Winnicy. W momencie upadku ZSRR jednostka liczyła 37 samolotów w odmianach myśliwskich (warianty dla lotnictwa frontowego, zdolne do przenoszenia uzbrojenia typu powietrze–ziemia) – 33 jednomiejscowe myśliwce Su-27S oraz cztery dwumiejscowe samoloty szkolno-treningowe Su-27UB. Z wyjątkiem jednego Su-27S i wszystkich Su-27UB maszyny te pochodziły z wczesnej serii produkcyjnej z lat 1985–1986. W momencie rozpadu ZSRR jednostka miała mniej samolotów, niż przewidywał etat pułku myśliwskiego WWS (40 samolotów w trzech eskadrach: 34 jednomiejscowe i sześć dwumiejscowych), co wynikało z faktu, że kilka maszyn zostało wcześniej utraconych w wypadkach lub przeniesionych do innych jednostek. Jeden z samolotów szkolno-treingowych (Su-27UB n/b Czerwony 63) został wysłany na remont do 558. Lotniczych Zakładów Remontowych (ARZ, Awiacionnyj Remontnyj Zawod, ros. АРЗ – Авиационный Ремонтный Завод) w Baranowiczach na Białorusi 15 października 1991 roku i w związku z rozpadem ZSRR ten samolot ostatecznie nigdy nie wrócił na Ukrainę. Niemniej jednak 831. iap był jedyną jednostką odziedziczoną przez Ukrainę, która była w pełni wyposażona w Su-27, co spowodowało, że przetrwał wszystkie kolejne zmiany i dziś jest to jedyny „oryginalny” oddział lotniczy na Ukrainie z tymi maszynami.
Drugą jednostką byłego ZSRR, wyposażoną w Su-27 i odziedziczoną przez Ukrainę, był 62. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego Obrony Przeciwlotniczej (iap PWO, istriebitielnyj awiacionnyj połk protiwowozdusznoj oborony) z bazy Belbek na Krymie, podporządkowany dowództwu 60. Korpusu Obrony Przeciwlotniczej (K PWO, korpus protiwowozdusznoj oborony) w Odessie, wchodzącego w skład 8. Samodzielnej Armii Obrony Przeciwlotniczej (OA PWO, otdielnaja armija protiwowozdusznoj oborony), z siedzibą dowództwa w Kijowie. Był to oddział Wojsk Obrony Przeciwlotniczej (WPWO, Wojska Protiwowozdusznoj Oborony), który eksploatował starsze myśliwce przechwytujące Su-15TM i Su-15UM i właśnie rozpoczął przezbrojenie w Su-27, będąc zresztą ostatnią sowiecką jednostką myśliwską PWO, która rozpoczęła wymianę sprzętu i proces przezbrojenia został przerwany, gdy ZSRR rozpadł się latem 1991 roku. Ostatecznie jednostka otrzymała tylko eskadrę nowych samolotów, tj. dziewięć myśliwców jednomiejscowych Su-27P i cztery dwumiejscowe Su-27UP (warianty dla WPWO, tj. niemogące przenosić żadnego uzbrojenia powietrze–ziemia), przy czym wszystkie samoloty były nowe. Ponadto tuż przed rozpadem ZSRR 62. iap PWO wymienił jeden ze swoich czterech Su-27UP (n/b Niebieski 43) na dodatkowe dwa samoloty Su-27P (n/b Niebieski 11 i Niebieski 12), które przybyły z 594. Szkolnego Pułku Lotnictwa Myśliwskiego (uiap, uczebnyj istriebitielnyj awiacionnyj polk) podporządkowanego 148. Centrum Szkolenia Bojowego i Przeszkolenia Pilotów Lotnictwa Obrony Przeciwlotniczej (CBP i PLS PWO, Centr bojewoj podgotowki i pereucziwanija ljotnogo sostawa protiwowozdusznoj oborony) z bazy lotniczej Sawaslejka w Rosji. W konsekwencji w końcu 1991 roku jednostka miała 11 Su-27P i trzy Su-27UP, będące wówczas jednymi z najnowszych samolotów Su-27 zbudowanych przez KnAAPO i IAPO.
Trzecim oryginalnym byłym sowieckim użytkownikiem Su-27 odziedziczonych przez Ukrainę był jedyna radziecka jednostka morska na Su-27, tj. 100. Pokładowy Pułk Lotnictwa Myśliwskiego (kiap, korabelnyj istriebitielnyj awiacionnyj połk) z krymskiej bazy lotniczej Saki (Nowofiodorówka) położonej na północ od Belbeku, gdzie znajdował się 62. iap PWO. Podporządkowano go 1063. Centrum Zastosowania Bojowego Pokładowego Lotnictwa (CBPKA, Centr bojewogo primenenija korabelnoj awiacii) radzieckiej Marynarki Wojennej (WMF, Wojenno-morskoj flot). 1063. CBPKA w Saki była również odpowiedzialna za słynny Naziemny Badawczy i Treningowy Kompleks Lotniczy (NITKA, Nazemnyj Ispytatelnyj Trenirowocznyj Kompleks Awiacionnyj) z pełnowymiarową kopią pokładu lotniczego lotniskowca Admirał Kuzniecow ze skocznią. Jego głównym zadaniem było szkolenie pilotów radzieckiego lotnictwa morskiego na potrzeby operacji z tego okrętu – w rezultacie 100. kiap miał wszystkie trzy perspektywiczne typy samolotów, które miały być używane na Kuzniecowie: Su-27 w 1. eskadrze, MiG-29 w 2. eskadrze i Su-25 w 3. eskadrze. Jako że docelowy pokładowy Su-27K znajdował się wówczas na etapie prototypowym, od maja 1986 roku 1. eskadra otrzymywała różne Su-27 (zarówno warianty dla WWS, jak i WPWO), a w chwili rozpadu ZSRR latem 1991 roku 100. kiap miał w sumie 16 samolotów tego typu: siedem Su-27S, dwa Su-27P i siedem Su-27UB (jeden z samolotów Su-27S, n/b Niebieski 71, utracono wcześniej w wypadku). Jednostka miała znacznie więcej dwumiejscowych samolotów szkoleniowych niż normalnie (dwa samoloty na eskadrę) ze względu na jej zasadniczą rolę. Niektóre z samolotów, w tym oba Su-27P, miały wzmocnione podwozie z powodu dodatkowego obciążenia, który musiały wytrzymać podczas lądowania i startowania z kompleksu NITKA.
Czwartym oryginalnym poradzieckim użytkownikiem Su-27 na Ukrainie był 3. Zarząd (Uprawlenije, ros. Управление) 929. Państwowego Centrum Lotniczo-Testowego Ministerstwa Obrony (GLIC MO, Gosudarstwennyj ljotno-ispytatelnyj centr Ministerstwa oborony, ros. ГЛИЦ МО – Государственный лётно-испытательный центр Министерства обороны) z dowództwem w Achtubińsku. Zarząd był centrum testowym do prób morskich samolotów i śmigłowców wraz z towarzyszącym im wyposażeniem i miał siedzibę w Primorskij, w pobliżu miejscowości Teodozja na Krymie. Obejmował bazę lotniczą Kirowskoje, znaną również jako Siewiernyj (bazowały tam wszystkie samoloty), i poligon testowy Czauda – oba zlokalizowane w okolicach Teodozji. Po upadku ZSRR centrum miało pojedynczego Su-27S w operacyjnym użyciu w 1. eskadrze.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 7-8/2018