Taran i Kaktus – izraelskie czołgi Magach oraz Sabra

Damian Ratka

Amerykańskie czołgi M48 i M60 na wiele lat stały się podstawowym typem wozów bojowych tej klasy także w Siłach Obronnych Izraela (Israel Defence Forces, IDF). W trakcie tej służby wspomniane czołgi były wielokrotnie modyfikowane i modernizowane, aby spełnić specyficzne wymogi IDF, wykorzystujących coraz nowsze rozwiązania w walce.

Pierwsze projekty Magach

Siły Obronne Izraela zakupiły pierwsze czołgi M48, w ramach utajnionej umowy, od Republiki Federalnej Niemiec jeszcze na początku lat 60. Były to egzemplarze w wariancie M48A2, natomiast po 1965 roku rozpoczęły się regularne dostawy wozów w wersjach M48A1 i M48A2C pochodzące bezpośrednio z USA, co wynikało też z faktu, iż informacje o niejawnej umowie pomiędzy Izraelem a RFN wypłynęły na światło dzienne. Czołgi te otrzymały nazwę Magach (w jęz. hebrajskim „Taran”).

Czołgi M48A1 otrzymały lokalne oznaczenie Magach 1, M48A2C z kolei Magach 2, natomiast w obrębie tego artykułu, dokładniejsze omawianie wozów tej rodziny zacznijmy od wersji Magach 3, czyli modernizacji M48A1/M48A2C/M48A3 do jednego, zunifikowanego standardu. Modernizacja ta obejmowała przede wszystkim wymianę armaty M41 kalibru 90 mm na amerykańską M68 lub brytyjską L7, obie kalibru 105 mm. Ponadto dowódca otrzymał nową kopułę obserwacyjną o mniejszych gabarytach (tzw. kopułę Urdan). Pojazdy te otrzymały tłokowe silniki wysokoprężne Continental AVDS1790-2A, sprzęgnięte z przekładnią Allison CD850-6. Obok Magach 3, pojawiły się także bardzo podobne czołgi Magach 4 oraz Magach 5, czyli amerykańskie M48A5 wyposażone w nowsze silniki AVDS1790-2D i sprzęgnięte z przekładnią CD850-6A. Dodatkowo po obu stronach jarzma ich armaty rozpoczęto instalację rodzimej konstrukcji wyrzutni granatów dymnych/aerozolowych systemu CL-3030. Z czasem czołgi Magach 3, Magach 4 oraz Magach 5 zostały dodatkowo doposażone w moduły wybuchowego pancerza reaktywnego, noszącego nazwę Blazer.

Blazer był pierwszym wprowadzonym do produkcji seryjnej i powszechnego użytku wybuchowym pancerzem reaktywnym, opracowanym w latach 1967–1969 przy współpracy niemieckiego fizyka dr. Manfreda Helda. Tak skonfigurowane czołgi zostały użyte w działaniach w Libanie w trakcie operacji „Pokój dla Galilei” w 1982 roku. Co ciekawe, pomysł wykorzystania przeciwwybuchu do osłony pojazdów nie był wtedy nowością, jako pierwszy takie rozwiązanie zaproponował radziecki pracownik naukowy Bogdan Wojciechowski pracujący w NII Stali. Jego pomysł został zaprezentowany po raz pierwszy w 1949 roku, a pierwsze testy rozpoczęto w latach 60. W ich trakcie zastosowano zbyt dużą ilość materiału wybuchowego, co spowodowało zniszczenie modułów i odłożenie projektu na lata. Powrócono do niego dopiero w 1974 roku, tym razem pracował nad nim zespół pod kierownictwem Dmitrija Rototajewa we współpracy z Władimirem Tarasowem i Władimirem Kirejewem, projekt otrzymał kryptonim Lis. W ZSRR wybuchowe pancerze reaktywne zostały wdrożone dopiero w 1985 roku, a więc trzy lata po debiucie izraelskiego Blazera.

Oryginalny Blazer był zdolny zapewnić stosunkowo wysoki poziom ochrony przeciwko ówczesnym głowicom kumulacyjnym bez prekursora, a więc szczególnie popularnym w najbliższym sąsiedztwie Izraela, ręcznym granatnikom przeciwpancernym (np. RPG-7) oraz radzieckim przeciwpancernym pociskom kierowanym (9M14 Malutka, 9M111 Fagot, 9M113 Konkurs), czy też ich zachodnim odpowiednikom (np. Milan).

Magach 6

Oprócz czołgów M48, nazwę Magach noszą także wozy M60, które kupowane były przez Izrael w Stanach Zjednoczonych od 1968 roku, a będące przecież w prostej linii dalszą ewolucją tych pierwszych. Czołgi M60 otrzymały oznaczenie Magach 6 i egzemplarze te przechodziły dużo głębsze modernizacje niż ich poprzednicy. Nazwą Magach 6 określano czołgi M60 z tzw. krótką wieżą (przypominającą wieżę z M48) oraz cieńszym pancerzem kadłuba, natomiast oznaczenie Magach 6A otrzymały wyposażone w tzw. długą wieżę i ciężej opancerzone M60A1. W tych wersjach czołgi reprezentowały swój oryginalny standard powstały dla US Army. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Magach 6B, były to czołgi M60A1 po modernizacji w ramach programu RISE (Reliability Improved Selected Equipment), kiedy pojazdy te wyposażono między innymi w system stabilizacji wieży i uzbrojenia głównego AOS (Add On Stabilization), co łączyło się także z instalacją silnika elektrycznego o mocy 10 KM, a także w silnik wysokoprężny AVDS1790-2C sprzęgnięty z przekładnią CD850-6 lub CD850-6A. Izraelskie M60A1 otrzymały również nowe gąsienice T142 z wymiennymi gumowymi nakładkami, dodano w nich też nową kopułę obserwacyjną Urdan (zastąpiła oryginalną amerykańską M19), przy włazie ładowniczego zainstalowano stanowisko dodatkowego karabinu maszynowego, na wieży pojawił się lekki moździerz kalibru 60 mm, ale przede wszystkim wozy te wyposażono w zestawy wybuchowego pancerza reaktywnego Blazer.

Kolejnym wariantem przyjętym do służby w IDF stał się Magach 6B Gal, który otrzymał nowy system kierowania ogniem o nazwie Gal (czyli „Fala”). Pierwszym wyróżnikiem tego systemu kierowania ogniem stała się większa „buda” dla głównego celownika, sensor meteorologiczny na stropie wieży, a także nowy rękaw izolacji termicznej na lufie armaty oraz nowy, powiększony kosz transportowy z tyłu wieży. Z czasem czołgi te zostały zmodernizowane do wariantu Magach 6B Gal Batasz (Batasz to akronim od słów „Gwarantowana ochrona”). Egzemplarze te zostały zmodernizowane poprzez instalację silnika o większej mocy, konkretnie modelu AVDS1790-6A generującego 908 KM. Co warto zauważyć, identyczny silnik zastosowano w czołgach Merkawa Mk 1. Wieża oraz kadłub otrzymały także dodatkowe opancerzenie, które prawdopodobnie jest osłoną klasy NERA/NxRA (Non Energetic/Non Explosive Reactive Armor) lub ERA (Explosive Reactive Armor). Nowa osłona zainstalowana jest na przedniej górnej płycie kadłuba, z przodu wieży, na jej burtach, jarzmie armaty oraz stropie, burty kadłuba natomiast chronione są fartuchami bocznymi, których pierwsze trzy segmenty z każdej ze stron wozu są osłoną ciężką, prawdopodobnie o budowie warstwowej. Dodatkowa płyta pancerna chroni także dno kadłuba przed wybuchami min i improwizowanych ładunków wybuchowych. Do tego wariantu zmodernizowano prawdopodobnie ograniczoną liczbę wozów.

Magach 6B Baz otrzymał nowy system kierowania ogniem Baz, co w skrócie oznacza „Sokół”, lecz w rzeczywistości jest to akronim od Barak zoher, czyli „Lśniąca błyskawica”, system ten po raz pierwszy zastosowano w czołgach Merkawa Mk 3. Baz jest bardzo nowoczesną konstrukcją, zarówno elementy elektrooptyczne, jak również wieża i uzbrojenie główne posiadają pełną, dwupłaszczyznową stabilizację. System posiada dalmierz laserowy, kanał termowizyjny oraz kanał dzienny. Dodatkowo Baz powinien mieć także tzw. autotracker, pozwalający na automatyczne śledzenie celu. Działa to na zasadzie śledzenia poprzez kamerę termowizyjną kontrastu pomiędzy bardziej rozgrzanym celem, a tłem o niższej temperaturze.

Magach 6C to podobnie zmodernizowane czołgi M60A3. Różnią się jednak nieco od izraelskich modernizacji. Armata posiada gładki rękaw izolacji termicznej na lufie, system kierowania ogniem to z kolei amerykańskie rozwiązanie, bazujące na komputerze balistycznym M21 oraz amerykańskim dalmierzu laserowym i celowniku termowizyjnym AN/VSG-2 TTS (Tank Thermal Sight). Czołgi wyposażono w gąsienice T142 oraz, co ciekawe, w stalowe koła nośne typowe dla wozów rodziny M48, a nie aluminiowe stosowane w rodzinie M60. Z kolei Magach 7R to starsze M60 po programie modernizacyjnym, zakładającym wymianę silnika do standardu AVDS1790-2AG z silniejszym alternatorem, ale nie tylko. Zainstalowano w nich także nowe napędy wieży oraz system stabilizacji uzbrojenia głównego z nowym silnikiem elektrycznym o mocy 10 KM, który zastąpił starsze rozwiązanie o mocy 5KM. Pojawiły się również nowe mechanizmy sterujące obrotem wieży, podniesieniem uzbrojenia głównego, a także inne podzespoły wieży. Generalnie modernizacja ta może zostać porównana do amerykańskiego programu RISE.

 Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 5/2022