Technologia wektorowania

 


Maciej Ługowski


 

 

 

Technologia wektorowania ciągu

 

w locie postępowym

 

(cz. II)


 

Z użytkowego punktu widzenia najprostszym podziałem tej technologii napędu, jakiego możemy dokonać, jest podział ze względu na płaszczyzny odchylania. Innymi słowy jeden rodzaj rozwiązań konstrukcyjnych będzie miał możliwość odchylania kierunku gazów wylotowych tylko w jednej płaszczyźnie (najczęściej pionowej), drugi natomiast ma możliwość odchylania strumienia gazów wylotowych we wszystkich płaszczyznach – pionowej i poziomej, oraz kierunkach pośrednich, czyli w pełnym zakresie 360 stopni względem osi wzdłużnej samolotu.

 



Tak więc wyróżniamy dwa podstawowe typy obecnie stosowanej technologii wektorowania ciągu w locie postępowym:

  • jednopłaszczyznowe 2D (inaczej dwuwymiarowe, czyli 2 dimmensions), w którym ciąg może być wektorowany w płaszczyźnie pionowej w górę lub w dół (ale pamiętajmy, że kąt wychylenia z reguły nie przekracza 30 stopni i nigdy nie sięga 90 stopni, jak w klasycznej technologii VTC). W fachowej literaturze często spotyka się oznaczenie tej technologii jako 2D/VIFF.
  • wielopłaszczyznowe 3D (inaczej trójwymiarowe, czyli 3 dimmensions),w którym ciąg może być wektorowany w płaszczyźnie pionowej i poziomej w górę, w dół i na boki (i oczywiście w kierunkach pośrednich). Często, dla większej dokładności, jak w przypadku 2D, oznaczane jako 3D/VIFF.
  • Określenia 2D/VIFF i 3D/VIFF zostały wprowadzone po to, aby nie myliły się z oznaczeniami klasycznej metody wektorowania ciągu VTC. Z punktu widzenia technologii i konstrukcji dla porządku przypomnijmy, że podstawowe typy obecnie stosowanej technologii VIFF to:
  • wektorowanie ciągu za pomocą ruchomych deflektorów w postaci płytek poruszanych hydraulicznie i odchylających strumień gazów wylotowych. Ta metoda jest najczęściej również typem 2D/VIFF i praktycznie została zastosowana w samolocie F-22A Raptor
  • wektorowanie ciągu za pomocą ruchomej, zespolonej dyszy złożonej z elementów ruchomych względem siebie. Konstrukcje te są bardziej skomplikowane i wymagają większej mocy do napędu ze względu na większą bezwładność. Ta metoda jest najczęściej również typem 3D/VIFF i praktycznie została zastosowana w samolotach MiG-35, Su-30MKI, Su-35S (Su-27SM2) i Su-37 (Su-27MP).
Choć technologicznie starsze jest rozwiązanie 2D/VIFF umożliwiające wektorowanie ciągu za pomocą deflektorów niż 3D/VIFF – za pomocą dyszy, to jednak trudno jest jednoznacznie powiedzieć, które z nich jest lepsze, a które gorsze. Wszystko to bowiem zależy od tego, w jakim układzie płatowca się je zastosuje, do jakich zadań będzie przeznaczony samolot oraz, może nawet przed wszystkim, jak skuteczne będzie sterownie wektorowaniem ciągu za pomocą cyfrowego systemu sterowania silnikiem FADEC (Full Autority Digital Engine Control) i lotu FCS (Flight Control System). W zależności od tego, podobnie jak w przypadku klasycznej metody wektorowania ciągu VTC, wyodrębniły się trzy podstawowe drogi, jakimi podążają konstruktorzy przekładając teorię na praktyczne zastosowanie technologii VIFF w samolotach bojowych.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 7/2011

Wróć

Koszyk
Facebook
Tweety uytkownika @NTWojskowa Twitter