Tetejac – pistolet z Jugosławii

Wojciech Weiler

Historia pistoletów Tokariewa w Jugosławii zaczęła się od konferencji w Teheranie pod koniec 1943 roku – zapadła tam decyzja o zapewnieniu bałkańskim partyzantom pomocy drogą powietrzną, czym miał się zająć ZSRR.Powstała baza przerzutowa, a na południu Włoch lotnisko zapasowe – organizację potrzebnych struktur zakończono 25 września 1944 roku. Zaczęto od transportów broni długiej – dostawy krótkiej rozpoczęły się później. Od 15 listopada 1944 do 10 lutego 1945 wysłano 20 528 rewolwerów Nagant obr.1895 g. oraz pistoletów TT obr.1930 g., obr.1930/33 g., obr.1933 g, a nawet eksperymentalnych dwurzędowych tetetek pochodzących z partii próbnej ok. 1000 sztuk, wyprodukowanej w roku 1942. Po wojnie pomoc ZSRR dla Jugosławii trwała dalej: do roku 1947 przekazano m.in. 61 mln sztuk amunicji 7,62 mm x 25.

Wprowadzony w życie w marcu roku 1948 pierwszy powojenny plan pięcioletni dla jugosłowiańskiego przemysłu wojskowego i okrętowego przewidywał zorganizowanie własnej produkcji TT obr.1933 g, w związku z czym Sztab Generalny Armii Jugosłowiańskiej zgłosił Ministerstwu Obrony ZSRR chęć nabycia stosownej licencji. I wszystko szło bardzo dobrze, dopóki w czerwcu tegoż roku nie doszło do wydarzeń określanych dziś mianem „kryzysu jugosłowiańskiego”, w wyniku czego rozjechały się ścieżki Tito i Stalina. Zerwanie stosunków między Jugosławią a Związkiem Radzieckim uniemożliwiło pomyślną realizację zamiaru produkcji pistoletów Tokariewa – wszelkie historie o „licencyjnych tetetkach jugosłowiańskich” są więc mitem.

Wobec tych problemów 24 września 1949 roku przyjęto zmienioną wersję planu pięcioletniego, a Sztab Generalny wysłał do Przedsiębiorstwa 44 – jak wówczas brzmiała tajna nazwa fabryki Zavodi Crvena Zastava w Kragujevacu – zapytanie o możliwość podjęcia produkcji tetetek. W tym samym czasie w Przedsiębiorstwie 11, czyli fabryce Prvi Partizan w mieście Titovo Užice ruszyła masowa produkcja amunicji 7,62 mm x 25 P-30. Inżynierowie z kragujevackiej Zastavy dopiero w roku 1952 rozpoczęli prace nad sklonowaniem TT, a za wzór wzięli powojenny pistolet. Projekt wraz z dokumentacją techniczno-technologiczną ukończono w lutym 1954 roku: 7,62 mm pištolj M54 był wierną kopią tetetki sowieckiej.

Pełna wersja artykułu w magazynie Strzał 11/2015