Trzy dekady 9. Braniewskiej Brygady Kawalerii Pancernej

Mariusz Cielma

Pośród brygad pancernych i zmechanizowanych Wojsk Lądowych, ta stacjonuje najbliżej wschodnich granic. Przez dekady jedyny, a od niedawna w związku z rozwijaniem struktury jej podstawowy garnizon, ulokowany jest w blisko 16-tysięcznym Braniewie, miasteczku w województwie warmińsko-mazurskim, położonym zaledwie siedem kilometrów od granicy z rosyjskim obwodem królewieckim. 9. Braniewska Brygada Kawalerii Pancernej im. Króla Stefana Batorego została sformowana w 1994 roku, w bieżącym obchodziła więc 30-lecie istnienia.

Historia i teraźniejszość

Będący bazą do stworzenia brygady, 27. Pułk Zmechanizowany Ułanów powstał w Braniewie wiosną 1990 roku, w wyniku przeniesienia i przemianowania 28. Pułku Czołgów Średnich, stacjonującego dotychczas w miejscowości Czarne na Pomorzu, w jednostkę zmechanizowaną. Co ważne, wraz z 28. Pułkiem przejęto wówczas najnowocześniejsze w Wojsku Polskim czołgi T-72, co jednak wyróżniało jednostkę, bowiem najbardziej popularnym ówcześnie wozem tej klasy w Wojskach Lądowych była rodzina T-55. 27. PZ Ułanów wchodził w skład 2. Dywizji Zmechanizowanej, ale 1 listopada 1992 roku trafił pod skrzydła 16. Dywizji Zmechanizowanej z Elbląga. Historia 27. PZ Ułanów była krótka, w jego wojskowej historii wyróżnić należy udział w dywizyjnych ćwiczeniach „Klon-93”, obserwowanych przez Prezydenta RP Lecha Wałęsę, który następnie spotkał się z żołnierzami, w tym z braniewskiego pułku.

Początki 9. Brygady Kawalerii Pancernej (9. BKPanc, JW 2980) datujemy na czas reorganizacji Sił Zbrojnych RP i przejścia w dywizjach ze struktury pułkowej na brygadową. Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP z 27 sierpnia 1993 roku na bazie 27. Pułku Zmechanizowanego Ułanów im. Króla Stefana Batorego, w tym samym garnizonie Braniewo, z dniem 1 listopada rozpoczęto tworzenie 9. BKPanc. Jej formowanie wraz z osiągnięciem planowej gotowości do wykonywania zadań zakończyło się 1 lipca 1994 roku. Pierwszym dowódcą brygady został ppłk dypl. Wojciech Roszak.

W dniu 1 września 1995 roku 9. BKPanc przejęła tradycje Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, 28. Saskiego Pułku Czołgów oraz 27. Pułku Zmechanizowanego Ułanów im. Króla Stefana Batorego. Dla wymienienia wszystkich źródeł tradycji dodajmy, że decyzją szefa MON z 4 września 1995 roku 9. Brygada przyjęła imię Króla Stefana Batorego, a na 20-lecie istnienia, nazwę wyróżniającą „Braniewska”, mającą podkreślać więź jednostki z lokalną społecznością. Sztandar brygada otrzymała podczas uroczystego apelu 27 września 1995 roku i corocznie tego dnia obchodzi swoje święto.

Warto napisać kilka zdań o wczesnej strukturze organizacyjnej. Utrzymywany w latach 90. potencjał Wojsk Lądowych ciągle był pokaźny pod względem organizacyjnym i sprzętowym. Bataliony czołgów liczyły po 31 wozów, starano się jednak utrzymywać w brygadach system czwórkowy pododdziałów pancerno-zmechanizowanych (trzy czołgów i jeden zmechanizowany w brygadach pancernych, odwrotne proporcje w brygadach zmechanizowanych). Wiele jednak z tych batalionów oraz całych brygad miało charakter skadrowany. W kolejnych latach ugruntowała się struktura trzybatalionowa w brygadzie. Około 2010 roku wprowadzono zaś w wojskach pancernych prawie zachodni etat batalionu T-72/PT-91 Twardy, liczący 53 czołgi w każdym (cztery kompanie po 13 czołgów plus wóz dowódcy), docelowo jednak wprowadzono w końcu i etaty obowiązujące w pododdziałach Leopard 2 (58 czołgów).

9. BKPanc weszła w naturalny proces szkolenia, nie tylko na obiektach przykoszarowych, ale uczestnicząc w zajęciach m.in. na poligonach w Ustce, Wędrzynie, Świętoszowie, Nowej Dębie czy znajdującym się najbliżej stałego garnizonu, Bemowie Piskim. Przez lata przewijają się kryptonimy kolejnych ćwiczeń dywizyjnych, okręgowych (16. DZ wchodziła w skład Pomorskiego Okręgu Wojskowego) i centralnych: „Opal”, „Tumak”, „Kojot”, „Żbik”, „Dzik”, „Anakonda”, „Dragon” czy międzynarodowych („Strong Resolve”) i przygotowujących do misji zagranicznych („Prisztina”). Żołnierze 9. BKPanc uczestniczyli w III (166 wojskowych) oraz VII zmianie PKW Irak, XXVIII zmianie PKW UNDOF Syria (80 żołnierzy), XXII zmianie PKW KFOR (122) czy X zmianie PKW Afganistan. Warto w tym miejscu odnotować, że braniewska brygada w tych latach była oddziałem wysoce skadrowanym, co przekładało się i na skalę jej aktywności.

Po 2014 roku 9. BKPanc trafiła na „szybszą ścieżkę” rozwoju, co stało się przyczynkiem do jej przezbrojenia z T-72 na PT-91 Twardy i rozwinięcia 1. batalionu czołgów. To istotne, bowiem braniewskie Twarde od 2017 roku wyspecjalizowały się wręcz w wysyłaniu kompanijnego zgrupowania czołgów w ramach PKW Łotwa (o czym dalej). Posiadane dotychczas T-72 brygada przekazała do siostrzanej 20. Bartoszyckiej BZ, swoje PT-91 otrzymała zaś z 34. BKPanc, którą zamierzano rozwinąć z wysokiego skadrowania, dzięki zakupionym ówcześnie z Niemiec czołgom Leopard 2A5 (drugą rozpatrywaną lokacją dla Leopardów była 1. BPanc). Według samego MON, przezbrojenie 9. BKPanc z posiadanych T-72 na PT-91 Twardy zwiększało jej potencjał bojowy o około 13%. W 2015 roku zamierzano rozwinąć 2. batalion czołgów (łącznie zakładano przekazanie do 9. BKPanc 116 egz. PT-91), co wiązać się miało z wprowadzeniem do etatu blisko 300 nowych stanowisk dla żołnierzy, następnym krokiem miało być odtworzenie batalionu zmechanizowanego. Po wizycie w Braniewie ówczesnego wiceministra ON Czesława Mroczka, wiadomym było, że po 2019 roku do 9. BKPanc planowano wprowadzić Wozy Wsparcia Bezpośredniego w miejsce PT-91, a także nowy bojowy wóz piechoty zamiast BWP-1.

Z ciekawszych ćwiczeń można wymienić wyjazd kompanii zmechanizowanej do Niemiec w sierpniu 2019 roku, gdzie odgrywała rolę sił przeciwnika (OPFOR). Odnotować warto także udział pododdziału pancerno-zmechanizowanego, wspieranego przez rozpoznanie, w rozgrywanych na Litwie ćwiczeniach „Iron Wolf 2023”. Z pewnością wyróżnić należy i ćwiczenia „Zalew-23”, rozgrywane w kwietniu 2023 roku na Mierzei Wiślanej w rejonie przekopu. Gdzie, głównie siłami 16. Dywizji Zmechanizowanej i 25. Brygady Kawalerii Powietrznej, odpowiadano na zagrożenia militarne i terrorystyczne. Między innymi brygada „Zawiszaków” i kawaleria powietrzna odbijały kapitanat portu na przekopie. Ciekawe zadania miała przy tym 9. BKPanc. Z jej sił wydzielono elementy batalionu zmechanizowanego z BWP-1, załadowane w porcie gdyńskim na pokład okrętu transportowo-minowego Toruń, po czym desantowane na plaży w rejonie przekopu.

Niewiele wcześniej, bo w lutym 2023 roku, odbyło się inne, bardzo lokalne, ale interesujące ćwiczenie. W jego trakcie szkolili się żołnierze 1. batalionu czołgów 9. Brygady, którzy po zmroku, w godzinach wieczornych przejechali swoim ciężkimi wozami gąsienicowymi po ulicach Braniewa, pomiędzy koszarami brygady znajdującymi się przy ul. Wojska Polskiego a kompleksem przy ul. Sikorskiego. Można także wspomnieć, że brygadowa kompania rozpoznawcza nie czeka na sugestie „z góry” i od dawna w swoich szkoleniowych działaniach wykorzystuje małe powietrzne bezzałogowce, obrazek przecież powszechny z konfliktu rosyjsko-ukraińskiego.

Jak całe Siły Zbrojne, również 9. BKPanc włączona została w system pomocy w trakcie pandemii COVID-19. Na terenie jednostki otwarto także stacjonarny punkt szczepień. Podobna sytuacja miała miejsce z zabezpieczaniem granicy państwowej z Białorusią, gdzie w przeszłości w ramach Zgrupowania Zadaniowego „Podlasie” obecni byli również wojskowi z Braniewa, wspierający Straż Graniczną. W trakcie niedawnej powodzi na południu kraju i tam nie zabrakło żołnierzy z 9. BKPanc.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 12/2024