Tupolew Tu-22. Cz. II

Andrij Charuk

Koncepcja użycia lotnictwa bombowego, według której stworzono samolot Tu-22, szybko stała się przestarzała. Jego amerykański odpowiednik – Convair B-58 Hustler – służył zaledwie około dziesięciu lat. Kariera radzieckiego samolotu okazała się jednak znacznie dłuższa, ponieważ dotrwał on w służbie pierwszoliniowej aż do końca zimnej wojny. Maszyny wyeksportowane do Libii i Iraku zostały zaś użyte w toczonych przez te państwa wojnach.

Proces prób i udoskonalania Tu-22 okazał się bardzo długi. Tu-22R(RD), Tu-22P(PD) i Tu-22U(UD) zostały oficjalnie przyjęte do uzbrojenia dopiero w grudniu 1968 roku, a Tu-22K(KD) w lutym 1971. W tym czasie samoloty były już przez dłuższy czas eksploatowane w jednostkach bojowych. Szkolenie załóg bojowych Lotnictwa Dalekiego Zasięgu Sił Powietrznych ZSRR oraz Lotnictwa Marynarki Wojennej na samolotach Tu-22 rozpoczęło się na początku 1961 roku. 9 czerwca dziesięć maszyn wzięło udział w paradzie lotniczej w Tuszynie (Moskwa).

Wprowadzenie Tu-22 do jednostek Lotnictwa Dalekiego Zasięgu było powolne, ponieważ dowództwo Sił Powietrznych okazało się bardzo spójne w swoich wymaganiach dotyczących ulepszenia samolotu. Ponadto nie było zainteresowane samolotami w czystej wersji bombowej, a stworzenie nosiciela rakiet Tu-22K opóźniło się. Dowództwo Lotnictwa Marynarki Wojennej okazało się bardziej uległe. Naddźwiękowe samoloty rozpoznawcze Tu-22R były bowiem uważane przez lotników morskich za odpowiednie narzędzie do wspomagania działań sił floty i lotnictwa uderzeniowego.

Lotnictwo rozpoznawcze

W 1962 roku samoloty Tu-22R zaczęły wchodzić do wyposażenia 15. Samodzielnego Pułku Lotnictwa Rozpoznawczego Dalekiego Zasięgu (ODRAP) Floty Bałtyckiej, stacjonującego w Czkałowsku (obwód Kaliningradzki), użytkującego Tu-16R. W tym samym roku rozpoczęto przeszkolenie pierwszej jednostki Lotnictwa Dalekiego Zasięgu – 203. Pułku Ciężkiego Lotnictwa Bombowego Gwardii (GTBAP) w Baranowiczach na Białorusi. Proces ten był bardzo powolny. 203. Pułk otrzymał tylko kilka Tu-22 w odmianie bombowej, a zdecydowaną większość jego sprzętu stanowiły Tu-16.

Opanowanie nowego samolotu nie było łatwe. Szczególnie trudny okres miał 15. ODRAP. Już 22 sierpnia 1962 roku jednostka straciła swój pierwszy Tu-22R, który rozbił się podczas startu; załoga zginęła. Powodem była awaria hamulców, która nie pozwalała ani na przyspieszenie do prędkości startowej, ani na zatrzymanie. W 1964 roku 15. ODRAP stracił aż cztery samoloty. Pierwszy z nich rozbił się 12 czerwca nad Bałtykiem, 50 km od wybrzeża. Przyczyn katastrofy, w której zginęła cała załoga, nie udało się ustalić. Z kolei incydent, który miał miejsce 24 grudnia, doprowadził do jednoczesnej utraty aż trzech samolotów. Podczas prób silników na ziemi jeden z Tu-22R spadł z bloków i potoczył się w kierunku płyty postojowej. Technik w kokpicie był zdezorientowany i nie mógł zatrzymać samolotu, który uderzył w dwa inne. W rezultacie spłonęły trzy Tu-22R. W sumie podczas całego okresu użytkowania Tu-22 15. ODRAP stracił 13 samolotów, czyli półtorej eskadry. Weterani jednostki nie tracili rezonu, tłumacząc nowo przybyłym, że wszystkie kiepskie samoloty już się rozbiły, pozostały tylko te dobre...

W 203. GTBAP sprawy miały się stosunkowo dobrze. Pierwszy samolot Tu-22 jednostka straciła bowiem dopiero 10 kwietnia 1967 roku, gdy pilot próbował stłumić wahania, które powstały podczas lotu z prędkością okołodźwiękową; wszyscy trzej członkowie załogi zginęli. Z kolei 25 września 1969 roku rozbił się Tu-22P, który wystartował z lotniska Kubinka pod Moskwą, gdzie przyleciał na demonstrację dla dowództwa. Z powodu awarii systemu sterowania samolot rozpadł się w powietrzu dwie minuty po starcie, a jego szczątki opadły szerokim pasem na obrzeżach miasta Zwenigorod. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności nikt na ziemi nie został ranny, chociaż doszło do zniszczeń obiektów publicznych i domów mieszkalnych. Załoga nie miała jednak szans na przeżycie.

Według doniesienia z 31 marca 1965 roku Siły Powietrzne oraz Lotnictwo Marynarki Wojennej dysponowały 105 samolotami Tu-22, w tym 83 rozpoznawczymi, 11 szkolnymi, sześcioma WRE i tylko pięcioma bombowcami. Dlatego część samolotów Tu-22R czasowo przekazano do pułków lotnictwa bombowego.

Gdy produkcja Tu-22 zaczęła nabierać tempa, samoloty stopniowo przybywały do innych pułków. W latach 1965–1966 w Tu-22 całkowicie przezbrojony został 30. Samodzielny Pułk Lotnictwa Rozpoznawczego Dalekiego Zasięgu Floty Czarnomorskiej, stacjonujący na lotnisku Saki-4 (Nowofedorowka) w pobliżu Ewpatorii na Krymie. Oprócz Tu-22R jednostka otrzymała także samoloty Tu-22P i kilka Tu-22U. 30. ODRAP stał się drugim i ostatnim pułkiem Lotnictwa Marynarki Wojennej, który używał Tu-22. Podczas eksploatacji stracono w nim aż osiem samolotów. W 1979 roku konieczne było nawet skoncentrowanie wszystkich ocalałych Tu-22 w dwóch eskadrach i ponowne wyposażenie trzeciej w Tu-16R. Kilka lat wcześniej taką operację przeprowadzono w 15. ODRAP, który składał się z dwóch eskadr: 2. eskadra została przezbrojona w Tu-16R, a 1. nadal używała Tu-22R. W latach 1985–1989 15. ODRAP został wyposażony w samoloty Su-24M i Su-24MR. Dziesięć Tu-22R z jego składu zostało w latach 1989–1990 przekazanych do 30. ODRAP.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2022