Tureckie Siły Powietrzne

Onur Kurc i Tayfun Yaşar

Historia Tureckich Sił Powietrznych (Türk Hava Kuvvetleri, THK – Turkish Air Force, TuAF) sięga 1911 roku, czyli okresu Imperium Osmańskiego. Przez minione 105 lat TuAF chronią przestrzeń powietrzną kraju oraz wspierają działania wojsk lądowych i marynarki wojennej.

Wraz z utworzeniem 3 lipca 1912 roku Akademii Sił Powietrznych w Yeşilköy koło Stambułu tureckie siły zbrojne rozpoczęły szkolenie własnych oficerów lotnictwa. Po wybuchu I wojny światowej pierwsi tureccy lotnicy podjęli służbę w nowo utworzonych eskadrach lotniczych. Imperium Osmańskie przystąpiło do wielkiej wojny już w 1914 r. Pierwsza eskadra lotnicza liczyła siedmiu pilotów i sześć samolotów dostarczonych z Niemiec. Podczas walk o niepodległość wykorzystano również zdobyczne samoloty nieprzyjacielskie oraz samoloty pozyskane z Francji i Włoch.

Nowy etap w rozwoju tureckiego lotnictwa nastąpił wraz z proklamowaniem przez Mustafę Kemala Atatürka 29 października 1923 r. Republiki Turcji. Rozpoczęto wówczas proces tworzenia nowoczesnego, silnego lotnictwa wojskowego. Założoną w 1925 r. Szkołę Lotniczą jeszcze w tym samym roku opuścili pierwsi absolwenci. W 1932 r. utworzono pułki lotnicze, a dzięki nowemu prawu personel Tureckich Sił Powietrznych uzyskał w siłach zbrojnych odrębny status.

W 1940 r. stan liczebny TuAF wynosił około 500 samolotów. Podczas II wojny światowej Turcja zachowała neutralność i uniknęła wciągnięcia w działania zbrojne. Pozwoliło to pozyskać amerykańskie, niemieckie, brytyjskie i francuskie samoloty, które – choć walczyły ze sobą na europejskim niebie – w TuAF służyły wspólnie. Były to m.in. polskie myśliwce PZL P.24, francuskie Morane-Saulnier MS.406, brytyjskie Hurricane’y i Spitfire’y, niemieckie Focke-Wulf Fw 190 oraz amerykańskie P-40 Tomahawk i Warhawk. Tak samo było w przypadku bombowców: niemieckie Heinkle 111, brytyjskie Blenheimy czy amerykańskie Martiny i Vultee służyły wspólnie w TuAF. Z tego powodu pod względem wyposażenia TuAF były jednymi z najbardziej zróżnicowanych sił powietrznych na świecie. Po utworzeniu 31 stycznia 1944 r. Dowództwa Sił Powietrznych (Air Force Command) TuAF otrzymały status samodzielnego rodzaju sił zbrojnych.

Era odrzutowa

Pierwszymi samolotami odrzutowymi Tureckich Sił Powietrznych były szkolno-treningowe Lockheed T-33, które w 1951 r. przyleciały do kraju z tureckimi pilotami za sterami, przeszkolonymi w US Air Force. W tym samym roku nabrał tempa proces reorganizacji TuAF. W Balikesir utworzono 9th Jet Base Command – pierwszą w Turcji bazę samolotów odrzutowych. Stacjonowały w niej 191st, 192nd i 193rd Squadrons (eskadry), wyposażone w odrzutowe myśliwce Republic F-84G Thunderjet. Po przystąpieniu Turcji do NATO w 1952 r. proces przezbrajania w samoloty odrzutowe przyspieszył, a samoloty tłokowe zostały wkrótce wycofane ze służby. Dzięki zwiększeniu nakładów na obronę i zagranicznej pomocy wojskowej TuAF pozyskały myśliwce odrzutowe F-84, F-86, F-100, F-102, F-104 i F-5.

Na początku lat 70. zaistniała potrzeba zakupu nowych, silnie uzbrojonych wielozadaniowych samolotów bojowych, mających większe możliwości atakowania celów powietrznych i naziemnych. W ramach programu Peace Diamond I zakupiono więc pierwszą partię 40 maszyn F-4E/RF-4E Phantom II, sprawdzonych podczas wojny w Wietnamie. W sumie TuAF otrzymały 236 Phantomów, z czego część została odkupiona od innych krajów NATO. W latach 90. pozostające w służbie F-4E osiągnęły granicę resursu, wobec czego zainicjowano program ich modernizacji, mający na celu wyeliminowanie niedostatków technicznych i przedłużenie okresu eksploatacji. W 1997 r. izraelska firma Israel Aerospace Industries (IAI) otrzymała kontrakt o wartości 632 mln dolarów na modernizację awioniki w 54 egzemplarzach F-4E. Na mocy zawartej umowy modernizację 26 maszyn przeprowadzono w Izraelu, a pozostałych 28 w należącym do TuAF 1st Air Supply and Maintenance Center w Eskişehir. Program modernizacji zakończono pod koniec 2003 r.

Wśród wprowadzonych zmian znalazły się: izraelski radar ELTA ELM-2032 o zasięgu 144 km, szerokokątny wskaźnik przezierny (HUD) ELOP 976, nowy drążek sterowy, anteny radiostacji UHF/VHF, ulepszony system nawigacji bezwładnościowej i satelitarnej (INS/GPS), wielofunkcyjne monitory, rejestrator danych lotu (AVTR), nowe czujniki ostrzegające o wykryciu przez radar (RWR) i system walki elektronicznej (ECM). Przegląd i wzmocnienie struktury płatowca wydłużyło żywotność samolotów do około 6000 godzin lotu. Wszystkie wprowadzone zmiany pozwolą na eksploatację Phantomów do 2020 r., stąd nazwa 2020 Terminator. Zmodernizowane samoloty mają też możliwość przenoszenia dwóch pocisków Popeye 1 o masie po 1361 kg.

Samoloty F-4E Phantom II są używane w TuAF z powodzeniem od 40 lat. Jednym z najciekawszych jest egzemplarz o numerze seryjnym 77-0290, który był pięciotysięcznym samolotem dostarczonym US Air Force 9 maja 1978 r. Po modernizacji 2020 Terminator samolot ten wciąż jest w aktywnej służbie. Obecnie samoloty F-4E/2020 Terminator służą w dwóch eskadrach: 111th Panther Squadron w Eskişehir i 171st Pirate Squadron w Erhaç (Malatya). Obie eskadry, a także rozwiązana rozpoznawcza 173rd Squadron, zostaną w przyszłości przezbrojone w samoloty F-35A.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2016