Uprowadzenie generała Kreipe

Hubert Królikowski

W końcu kwietnia 1944 r. agenci Kierownictwa Operacji Specjalnych – SOE (Special Operations Executive) i bojownicy ruchu oporu na Krecie (andarte) poważnie nadszarpnęli prestiż wojsk niemieckich uprowadzając generała brygady Karla Heinricha Georga Ferdinanda Kreipe.

Operacje SOE i ruch oporu na Krecie

Kreta była obszarem dużego zainteresowania ze strony brytyjskiego Dowództwa Bliskiego Wschodu. Dowództwo to zostało utworzone w Kairze w czerwcu 1939 r. Głównym jego zadaniem było dowodzenie operacjami brytyjskiej armii i koordynacja działań z odpowiednimi dowództwami marynarki wojennej oraz sił powietrznych w celu obrony brytyjskich interesów na Bliskim Wschodzie i we wschodnim regionie Morza Śródziemnego.

Po niemieckim desancie spadochronowym i opanowaniu Krety przez Niemców w 1941 r. wyspa stała się ważnym ogniwem w łańcuchu zaopatrzenia wojsk marszałka Erwina Rommla prących w kierunku Kanału Sueskiego. Po zażegnaniu zagrożenia ze strony Deutsche Afrika Korps operacje prowadzone na Krecie były ważnym elementem działań dezinformacyjnych, których celem było odwrócenie uwagi Niemców od przygotowań do lądowania na Sycylii i we Włoszech.

Nie bez znaczenia było też zmuszenie Niemców i Włochów do utrzymywania na Krecie garnizonu, który w 1943 r. liczył 45 tys. żołnierzy niemieckich i 32 tys. żołnierzy włoskich, czyli ekwiwalentu czterech lub pięciu dywizji, które nie mogły być użyte na innym froncie.

Z tych też powodów Kreta stała się terenem operacji brytyjskich służb i sił specjalnych. W działania na wyspie była zaangażowana MI6, czyli wywiad wojskowy działający pod nazwą Inter Services Liaison Department (ISLD). Na Krecie działała też MI9, czyli służba odpowiedzialna za organizowanie ucieczek jeńców oraz żołnierzy, którzy pozostali na terenach okupowanych. Działania MI9 pozwoliły na ewakuację z wyspy, co najmniej 317 żołnierzy.

Najbardziej spektakularne działania na okupowanej Krecie zostały przeprowadzone przez Kierownictwo Operacji Specjalnych. Operacje SOE na Krecie podlegały, tak jak na Bałkanach i na Bliskim Wschodzie, stacji SOE z kwaterą główną w Kairze, znanej od kwietnia 1944 r. jako Special Operations (Mediterranean) – SO(M), używano też nazwy „Force 133”. Kairowi podlegała też stacja we Włoszech w Bari, która kontrolowała działania w Północnych Włoszech i przejęła operacje na Bałkanach. Pierwszym szefem Kierownictwa Operacji specjalnych w Kairze był londyński prawnik płk George Pollock, musiał on jednak odejść ze stanowiska latem 1941 r., z powodu intryg własnej sekretarki Hermiony Ranfurly. Jego następcą został bankier Terence Maxwell, który w sierpniu 1942 r. został zastąpiony przez Lorda Glenconner (Tennant Christopher Grey). Oficerem dowodzącym sekcji SOE w Kairze w 1944 r. był brygadier Karl Barker Benfield. Operacjami na Krecie kierowała sekcja B5 (za Grecję była odpowiedzialna sekcja B6), którą kierował John (Jack) Smith-Hughes.

Kontakty z ruchem oporu na Krecie zostały nawiązane z Kairu jeszcze w 1941 r. Prawie dwa miesiące po zajęciu Krety przez Niemców, 26 lipca na wyspie wylądował kmdr por. Francis Pool z rezerwy Marynarki Królewskiej. Oficer przybyły na okręcie podwodnym HMS Thrasher nawiązał kontakt z kreteńskim ruchem oporu, jego główne zadanie polegało na zorganizowaniu ewakuacji żołnierzy, którzy pozostali na wyspie.

Nieco później swoją działalność rozpoczęła brytyjska misja wojskowa. 9 października 1941 r., z pokładu okrętu podwodnego HMS Thunderbolt na ląd zeszli Ralph Stockbridge z ISLD oraz Jack Smith Hughes z SOE. Zadaniem misji było zorganizowanie i wsparcie ruchu oporu oraz zorganizowanie działalności wywiadowczej.

W latach 1943/44 r. polowym dowódcą SOE na Krecie był Australijczyk ppłk Thomas James Dunbabin, archeolog specjalizujący się w okresie starożytnej Grecji. Tomowi Dunbabinowi podlegał mjr Alexander Wallace Fielding odpowiedzialny za działania SOE w zachodniej części wyspy. W grudniu 1943 r. następcą Xana Fieldinga został kpt. Dennis Ciclitira, Brytyjczyk greckiego pochodzenia. To właśnie on organizował ewakuację do Egiptu Patricka Michaela Leigh Fermora i Ivana Williama „Billy” Stanleya Mossa po udanym uprowadzeniu Heinricha Kreipe. Operacje na wschodzie wyspy nadzorował mjr Paddy Leigh Fermor (używający pseudonimów Mihalis i Philedem). Na Krecie tak jak i w całej okupowanej Europie dochodziło do tarć pomiędzy SOE a MI6. Było to spowodowane pokrywaniem się zadań i zróżnicowaniem priorytetów. SOE, tak jak ISLD prowadziła działalność wywiadowczą, jednak SOE dążyła też do rozwoju i aktywizacji zbrojnego ruchu oporu. Prowadziło to z jednej strony do rywalizacji o źródła informacji, z drugiej strony zbrojne operacje ruchu oporu zwiększały zagrożenie dla siatek wywiadowczych, zwiększały czujność i aktywność kontrwywiadu. Dochodziło też do tarć pomiędzy SOE i Ministerstwem Spraw Zagranicznych, wynikało to z faktu, że priorytetem działania SOE był rozwój ruchu oporu i współpracą objęto też organizacje lewicowe oraz komunistyczne. Konserwatywna brytyjska dyplomacja wspierała ruchy nacjonalistyczne i monarchistyczne, w tym greckiego króla Jerzego II i premiera rządu na uchodźstwie Emanuela Tsuderosa.

Jednak działania czy to Kierownictwa Operacji Specjalnych, czy ISLD nie byłyby możliwe bez woli oporu miejscowej ludności i zorganizowanych struktur zbrojnego podziemia. Pierwsze organizacje zbrojnego ruchu oporu na Krecie zaczęły powstawać w momencie odwrotu wojsk brytyjskich z wyspy. Mieszanka wrogości pomiędzy okupantem a miejscową ludnością, rozwijający się ruch oporu, wsparcie zewnętrzne dla patriotów kreteńskich i warunki naturalne sprzyjające wojnie partyzanckiej sprawiły, że Kreta stała się sceną heroicznych walk partyzantów, spektakularnych operacji wywiadowczych i specjalnych.

Plan i przygotowanie operacji

Okupowana Kreta dzieliła się na główną strefę niemiecką i podporządkowaną jej strefę włoską. Włoskie wojsko, w większości należące do Dywizji Piechoty „Siena”, którą dowodził gen. broni Angelico Carta, stacjonowało w dwóch wschodnich prowincjach Sitia i Lasiti. Generał Carta miał kwaterę dowodzenia w Neapoli skąd zarządzał podporządkowaną strefą.

Nad trzema okupowanymi przez Niemców prowincjami Chanii, Rethymnonu i Heraklionu sprawowały kontrolę garnizony w większych miastach oraz sieć mniejszych placówek dowodzonych przez sierżanta lub starszego sierżanta. Wzdłuż południowego wybrzeża, które stało się strefą zakazaną, odkąd zaczęło napływać brytyjskie wsparcie dla kreteńskiego ruchu oporu, ustanowiony został ciąg mających z sobą łączność strażnic, co miało zapobiegać infiltracji i eksfiltracji południowego wybrzeża wyspy.
Górskie wioski z ich wojowniczą tradycją i duchem oporu stanowiły największe zagrożenie dla Niemców. Oddziały wojsk okupacyjnych niechętnie zapuszczały się w górskie rejony. Często zbliżając się do miejsc podejrzewanych o zasadzkę z ostrożności ostrzeliwano je z broni maszynowej. W większych miastach z liczniejszymi garnizonami okupanci czuli się nieco bezpieczniej. Ale brak powodzenia w rekrutowaniu przez Niemców donosicieli czynił infiltrowanie rodzimych grup oporu, czy to nacjonalistycznych, czy komunistycznych, bardzo trudne. Na współpracę z okupantem najczęściej zgadzały się tzw. elementy aspołeczne i wykluczone, lub osoby powodowane konfliktami pomiędzy klanami i szukające zemsty.

Niemiecki dowódca Festung Kreta, czyli Twierdzy Kreta, miał swoją główną kwaterę w Chanii. Na rezydencję obrał zbudowany w Chalepie, na początku XX w. przez niemieckiego architekta rodzinny dom, bojownika o niepodległość i ośmiokrotnego premiera Grecji, Eleutheriosa Venizelosa. Pierwszym dowódcą Festung Kreta był urodzony na Górnym Śląsku General der Flieger i General der Artillerie Aleksander Andrae. Jesienią 1942 r. zastąpił go oceniany jako bardziej oświecony i łagodniejszy, też urodzony na Śląsku, spadochroniarz General der Fallschirmtruppe Bruno Brauer, który w czasie bitwy o Kretę dowodził 1. Pułkiem Strzelców Spadochronowych. Na miejsce Brauera przybył na wiosnę 1944 r. najbardziej znienawidzony General der Infanterie Friedrich Wilhelm Műller. Generał Müller był jednocześnie dowódcą 22. Dywizji Piechoty (DP), funkcję tą pełnił od 1 sierpnia 1942 r. do 15 lutego 1944 r. Później został zastąpiony na Krecie i na stanowisku dowódcy dywizji przez Generalmajora Heinricha Kreipe. Kreipe wcześniej służył m.in. na froncie wschodnim, gdzie dowodził 79. DP. Ponadto na okupowanej wyspie stworzono funkcję dowódcy okręgu, który miał kwaterę na południe od Heraklionu w Ano Archanes i rezydował w willi Ariadna. Műller zasłynął ze swojej brutalności, kiedy piastował to stanowisko przed awansem na dowódcę całej Twierdzy Kreta. Brutalność niemieckiej okupacji i masowe represje wobec ludności cywilnej sprawiły, że ruch oporu i SOE zaczęły rozważać plan eliminacji lub porwania niemieckiego dowódcy odpowiedzialnego za represje.

Podobny pomysł zrodził się już w czerwcu 1942 r. Wtedy to, generał Andrae, dowódca Twierdzy Kreta, zapragnął podobnie jak generał Julius Ringel upolować górskiego kozła. Andrae rozkazał oficerowi kreteńskiej rezerwy Manusosowi Manusakisowi, żeby zabrał go na polowanie w Lefka Ori. Manusakis powiadomił o tym Markosa Spanudakisa, przywódcę siatki „Quins”, a ten przedyskutował plan z Xanem Fieldingiem. Kierownictwo Operacji Specjalnych w Kairze zatwierdziło projekt, ale nawet z pomocą Manusakisa wykonanie go było praktycznie niemożliwe. W każdym razie ekspedycja została odwołana w połowie przygotowań, kiedy nadeszła wiadomość o ataku SBS na lotniska i generał okazał się niezbędny dla wykonania egzekucji na zakładnikach w Heraklionie.

W międzyczasie narastał niemiecki terror, okupanci niszczyli wsie, zabijali ich mieszkańców, dokonywali egzekucji więźniów. Mieszkańcy Krety przestawali wierzyć w aliancki desant na wyspie. Należało podjąć działania, aby wesprzeć moralnie Kreteńczyków i dać do zrozumienia Niemcom, że nie są bezkarni. Dlatego dalej rozważano możliwość zorganizowania zasadzki przez grupę komandosów na gen. Műllera. Komandosi mieli zabić niemieckiego dowódcę, który został ogłoszony zbrodniarzem wojennym. Zasadzkę miano przygotować na drodze pomiędzy kwaterą główną w Ano Archanes i willą Ariadna w Knossos. Plan został jednak zarzucony gdyż przewidywano, że tego typu działanie może spowodować olbrzymie represje wobec mieszkańców Krety.

Tutaj warto zaznaczyć, że pod obserwacją był też Dowódca Twierdzy Kreta, gen. Bruno Brauer. Podlegająca ppłk. Dunbabinowi siatka wywiadowcza w Chani na początku 1943 r. zdołała infiltrować wszystkie niemieckie służby. Wtedy zasugerowano porwanie gen. Brauera. Kobieta z organizacji wywiadowczej, która zdołała zbliżyć się do niemieckiego dowódcy zadeklarowała, że może zwabić go w miejsce skąd łatwo będzie uprowadzić generała w góry. Pomysł porwania gen. Brauera też nie wszedł jednak w życie z powodu interwencji brytyjskiego premiera Winstona Churchilla, który obawiał się, że operacja SOE spowoduje zbyt duże represje ze strony Niemców.

Tymczasem ppłk Leigh Fermor, który przybył do Kairu razem z włoskim generałem Cartą zaproponował, aby ponownie rozważyć wywiezienie z Krety niemieckiego generała. Pomysł początkowo nie był akceptowany, ale w grudniu 1943 r. szef sekcji B5, J. Smith-Hughes otrzymał z Dowództwa Bliskiego Wschodu zgodę na przeprowadzenie operacji.

W końcu 1943 r. Tom Dunbabin otrzymał informację, że Leigh Fermor wraz ze swoją grupą ma zostać zrzucony na spadochronie. Mieli oni przybyć z Brindisi, żeby uprowadzić niemieckiego generała. Dunbabin, będący zwolennikiem raczej działań ukrytych niż otwartych ataków na siły niemieckie, musiał znaleźć odpowiednie zrzutowisko. Z uwagi na ukształtowanie terenu Krety nie było to zadanie łatwe. Był to jeden z trzech przypadków, kiedy zdecydowano się na przerzut drogą powietrzną ludzi na Kretę. Częściej wybierano drogę morską, choć dokonywano oczywiście zrzutów zaopatrzenia, ale zrzut kontenerów nie wymagał tak bezpiecznych zrzutowisk jak spadochroniarze. Potencjalnie dobrym miejscem na przyjęcie skoczków były okolice góry Ida (Psiloritis), ale znajdowało się ono w tzw. strefie zakazanej przez władze okupacyjne, co znacznie zwiększało ryzyko przedsięwzięcia. Ostatecznie wybór padł na Płaskowyż Omalos w Lasiti. Była tam też ulokowana radiostacja, którą obsługiwał agent SOE Alexander Meadows Rendel. Otrzymał on wiadomość o planowanym zrzucie od Toma Dunbabina za pośrednictwem członka ruchu oporu Harisa Saridakisa. Równocześnie Dunbabin wysłał informację do Kairu, że w sprawie tej operacji należy kontaktować się bezpośrednio z radiostacją kpt. Rendela. Przyjęcie zrzutu zostało zorganizowane przez Manolisa Angelakisa łącznika kpt. Rendela i kpt. Christosa Zabetakisa dowódcę lokalnego oddziału partyzantów.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia Spec 5/2012

Wróć