Użytkownicy pionowzlotów AV-8 Harrier

Leszek A. Wieliczko

Pionowzlot Harrier został skonstruowany w Wielkiej Brytanii, ale był też używany, rozwijany i produkowany w Stanach Zjednoczonych pod oznaczeniem AV-8. Amerykańskie Harriery pierwszej generacji służyły w USMC oraz lotnictwie morskim Hiszpanii i Tajlandii. Harriery II trafiły do wyposażenia USMC oraz lotnictwa morskiego Hiszpanii i Włoch, gdzie są eksploatowane do dziś. Ich długa służba operacyjna dobiega wszakże końca. W USMC i we Włoszech następcami Harrierów II będą wielozdaniowe samoloty bojowe piątej generacji Lockheed Martin F-35B Lightning II. Hiszpanie nie podjęli jeszcze decyzji w tej sprawie.

Amerykanie od początku interesowali się rozwojem brytyjskiego samolotu pionowego lub skróconego startu i lądowania (Vertical/Short Take-Off and Landing, V/STOL) Hawker Siddeley P.1127 Kestrel i w 1965 roku wraz z Brytyjczykami i Niemcami uczestniczyli w jego próbach. Po ich zakończeniu kupili sześć Kestreli (w USA oznaczonych jako XV-6A) i kontynuowali testy w Stanach Zjednoczonych. Potencjał Kestrela został dostrzeżony w Korpusie Piechoty Morskiej (US Marine Corps, USMC). Dzięki unikalnym własnościom lotnym pionowzlot doskonale wpisywał się w potrzeby operacyjne Korpusu. Mógł stanowić bazę do skonstruowania lekkiego samolotu szturmowego przeznaczonego do bezpośredniego wsparcia pododdziałów marines na polu walki (Close Air Support, CAS). Pionowy lub skrócony start umożliwiał operowanie z pokładów okrętów desantowych i niewielkich prowizorycznych lądowisk.

W 1969 roku USMC dostał zielone światło dla zakupu samolotów Harrier, czyli użytkowej, bojowej wersji Kestrela. Aby spełnić warunek Kongresu dotyczący importu zagranicznego uzbrojenia, firmy Hawker Siddeley Aviation Ltd. (HSA) i McDonnell Douglas Corporation (MDC) zawarły porozumienie o współpracy i licencyjnej produkcji Harrierów w USA. Ostatecznie z przyczyn finansowych zrezygnowano z uruchomienia linii montażowej w zakładach MDC w St. Louis w Missouri. Harriery dla USMC były produkowane w zakładach HSA w Kingston w Wielkiej Brytanii. Po oblocie w Dunsfold były częściowo demontowane i dostarczane samolotami transportowymi do St. Louis. MDC odpowiadał za ich ponowny montaż, dostawy do jednostek USMC i serwis. Obsługę silników Pegasus prowadziła firma Pratt & Whitney na podstawie stosownej umowy z Rolls-Royce'em (licencyjnej produkcji silników w USA również nie podjęto).

Amerykańskie Harriery miały brytyjskie oznaczenia eksportowe Mk 50 (jednomiejscowe) i Mk 54 (dwumiejscowe). W USA nadano im oznaczenia odpowiednio AV-8A i TAV-8A. Produkcja pierwszej partii rozpoczęła się w 1970 roku. Pierwszy egzemplarz AV-8A (BuNo 158384) został oblatany w Dunsfold 20 listopada 1970 roku i 26 stycznia 1971 dostarczony do USA. Pierwszy egzemplarz TAV-8B (BuNo 159378) oblatano 16 lipca 1975 roku i 1 października dostarczono do USA. Do połowy 1977 roku USMC dostał w sumie 110 Harrierów, w tym 102 egz. AV-8A i osiem TAV-8A.

Z zewnątrz AV-8A w zasadzie nie różniły się od brytyjskich Harrierów GR.1/1A i wczesnych GR.3, a TAV-8A od Harrierów T.2 z powiększonym usterzeniem pionowym i wczesnych T.4. Część wyposażenia (m.in. radiostacje, transponder systemu identyfikacji) była wszakże amerykańskiej produkcji. Pierwszych 59 egz. seryjnych AV-8A zachowało brytyjski system nawigacyjny i kierowania ogniem Ferranti 541, który w kolejnych maszynach (a potem także wcześniej wyprodukowanych) zastąpiono nieco prostszym, ale lepiej dopasowanym do potrzeb USMC amerykańskim systemem Smiths Industries I/WAC (Interface/Weapon Aiming Computer), współpracującym z wyświetlaczem przeziernym (Head-Up Display, HUD) tej samej firmy. Z kolei począwszy od 90. egzemplarza montowano amerykańskie fotele wyrzucane Stencel SIIIS-3 zamiast brytyjskich Martin-Baker Type 9 Mk 1.

Dziesięć pierwszych egzemplarzy AV-8A napędzanych było początkowo silnikami Pegasus 10 Mk 102 (oznaczenie eksportowe Mk 802), którym w USA nadano oznaczenie F402-RR-400. Pozostałe maszyny (w tym TAV-8A) miały ulepszone silniki Pegasus 11 Mk 103 (Mk 803), w USA znane jako F402-RR-401. Po jakimś czasie również w pierwszych 10 egz. wymieniono silniki na F402-RR-401. Już w trakcie eksploatacji w silnikach zastosowano ulepszony układ napędowy dysz wylotowych, a same dysze wymieniono na bardziej wytrzymałe. Tak zmodyfikowane silniki dostały oznaczenie F402-RR-402.

AV-8A były przystosowane do przenoszenia na pięciu zewnętrznych pylonach (czterech pod skrzydłami i jednym pod kadłubem) różnych typów uzbrojenia amerykańskiej produkcji: bomb swobodnie spadających Mk 81, Mk 82 i Mk 83 o masie odpowiednio 113, 227 i 454 kg, bomb zapalających Mk 77, kaset bombowych Rockeye II, wyrzutni LAU-10 z czterema niekierowanymi pociskami rakietowymi HVAR kal. 127 mm, wyrzutni LAU-61 lub LAU-68 z siedmioma npr FFAR kal. 70 mm oraz kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze AIM-9E Sidewinder (tylko na zewnętrznej parze pylonów pod skrzydłami). Uzbrojenie strzeleckie tworzyły dwa brytyjskie działka ADEN kal. 30 mm umieszczone w zasobnikach podwieszanych pod kadłubem.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 10/2021