Wał Wschodni 1943

Bogusław Perzyk

Podbój ZSRS przez siły zbrojne III Rzeszy i jej sojuszników rozpoczął się 22 czerwca 1941 r. i był realizowany w myśl planu noszącego kryptonim „Barbarossa”. Zakładał on rozbicie do końca roku jednostek liniowych Armii Czerwonej i opanowanie Leningradu, Moskwy oraz rubieży Wołgi. Następnie Wehrmacht miał przeczekać zimę w opanowanych miejscowościach i bombardować z powietrza ostatnie ośrodki gospodarcze przeciwnika w rejonie Uralu. Ofensywa, wznowiona wiosną 1942 r., miała zniszczyć resztki sił zbrojnych i wyeliminować aktywny jeszcze przemysł nieprzyjaciela, wraz z zajęciem pozostałego fragmentu europejskiej części ZSRS. Początkowo ataki przynosiły Niemcom sukces za sukcesem, nieprzyjaciel tracił połacie terenu i ogromne ilości materiału wojennego, lecz tylko pozornie była to droga do rychłego zwycięstwa. Szybko się okazało, że siła III Rzeszy była zbyt mała, aby sparaliżować potencjał sowieckiej Rosji. Już latem 1941 r. na niektórych odcinkach frontu Niemcy musieli przechodzić do działań obronnych – nawet na okres kilku tygodni, a u schyłku jesieni, gdy było jeszcze daleko do osiągnięcia celów pierwszego etapu wojny z ZSRS, cała ofensywa zaczęła grzęznąć. Skutkiem krytycznej sytuacji, na mocy dyrektywy nr 39 wydanej 8 grudnia 1941 r. przez Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych (OKW), wojska niemieckie przeszły do obrony operacyjnej niemal na całym froncie wschodnim.

We wskazówkach do zadań sił wschodnich, które tego dnia przekazał wojskom Sztab Generalny Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych (GenStdH OKH), nakazano przede wszystkim rozbudowę czołowych pozycji i budowę pozycji tyłowych, wzmacniających obronę, ale tylko tam, gdzie przewidywano największy nacisk wojsk sowieckich. Oprócz sprawy „pozycji”, na których należało skoncentrować wysiłek fortyfikacyjny, we wskazówkach tych odnajdujemy początki planowania budowy ciągłej pozycji obrony operacyjno strategicznej, mającej za zadanie ustabilizowanie frontu wschodniego. Pojawiła się tam kwestia zorganizowania tak zwanej linii oporu. Znaczenia tego pojęcia szczegółowo nie wyjaśniono, lecz można domniemywać, że rozumiano ją jako rubież zamykającą rdzeń obszaru wyjściowego, stanowiącego podstawę do dalszych działań zaczepnych przeciw ZSRS. Na tej właśnie granicy miała się znajdować linia ostatecznego oporu, poza którą nie mógł włamać się przeciwnik.

Linię tę wytyczono wzdłuż następującej osi: jezioro Ładoga – rzeka Wołchow (lub rzeka Ługa – jezioro Ilmeń) – na wschód od Starej Rusy – na wschód od Smoleńska – rzeka Desna – rzeka Sejm – Konotop – Romny – Połtawa – rzeka Dniepr do Zaporoża – Melitopol – rzeka Mołoczna.

Pełna wersja artykułu w magazynie  Poligon 4/2015