Wielozadaniowy samolot bojowy Dassault Rafale – cz. I

Jacek Gryzik

Francuski Rafale jest obecnie jednym z najbardziej zaawansowanych współczesnych wielozadaniowych samolotów bojowych, łączącym w zrównoważony sposób zmniejszoną wykrywalność, wymaganą manewrowość, szeroką gamę uzbrojenia i znaczny zasięg. Jest też pierwszym zachodnim myśliwcem wielozadaniowym z radiolokatorem z anteną aktywną AESA (Active Electronically Scanned Array), a jego sensory są zintegrowane w jeden system celowniczo-nawigacyjny. We francuskich siłach powietrznych i marynarce wojennej Rafale pełni obecnie przede wszystkim rolę maszyny uderzeniowej z wciąż zwiększanymi możliwościami, ale jego własności w zakresie zadań powietrze–powietrze także są znaczne i również stopniowo zwiększane.

Od wspólnego myśliwca do samodzielnej koncepcji

Pierwsze analizy i studia nad francuskim wielozadaniowym samolotem bojowym końca XX wieku podjęto już w połowie lat siedemdziesiątych, w czasie gdy ukończono projekt techniczny myśliwca Dassault-Breguet Mirage 2000, planowanego jako podstawowa maszyna bojowa francuskich sił powietrznych – AdA (Armée de l'Air). Badania miały na celu określenie najwłaściwszych kierunków rozwoju samolotów myśliwskich i uderzeniowych, w kontekście przyszłych potrzeb środowiska walki oraz możliwości technicznych i technologicznych rodzimego przemysłu. Przy ocenie uznano, że Mirage 2000 będzie równorzędnym przeciwnikiem dla radzieckich myśliwców nowego pokolenia (późniejszych MiG-29 i Su-27) i pozostanie takim do końca lat dziewięćdziesiątych. Wówczas planowano, że Mirage 2000 będzie w pierwszej kolejności samolotem myśliwskim obrony powietrznej Francji, która w razie ewentualnego konfliktu NATO–Układ Warszawski byłaby obszarem koncentracji drugiego rzutu sił sojuszu. Z kolei nowe maszyny bojowe miały zastępować we francuskich siłach powietrznych samoloty uderzeniowe SEPECAT Jaguar. W związku z tym francuski resort obrony – Ministère de la Défense – rozpoczął prace nad nowym myśliwcem bombardującym, który miał jednocześnie mieć znaczne możliwości w zakresie prowadzenia walki powietrznej. W dalszej kolejności nowa maszyna – w wersjach rozwojowych – miała być sukcesorem samolotów uderzeniowych, które były przygotowywane do przenoszenia strategicznej broni jądrowej, ale także myśliwców bombardujących Dassault-Breguet Étendard/Super Étendard w lotnictwie morskim.

Opracowanie wstępnych założeń nowego samolotu rozpoczęto w marcu 1975 roku w Centrum Oceny i Studiów Perspektywicznych francuskiego ministerstwa obrony. Określono, że nowy myśliwiec wielozadaniowy powinien być dwusilnikowym samolotem naddźwiękowym o masie własnej 8–12 ton, o obniżonej wykrywalności, zbudowany w dużym stopniu z materiałów kompozytowych, wyposażonym w zaawansowany system nawigacyjno-celowniczy i cyfrowy układ sterowania. Jednocześnie w listopadzie 1977 roku na szczeblu ministerstw obrony trzech państw NATO: Francji, Republiki Federalnej Niemiec i Wielkiej Brytanii doszło do wstępnego porozumienia o rozwoju samolotu bojowego nowej generacji. Sygnatariusze porozumienia zostali zobowiązani do opracowania własnych wymagań narodowych, w których uwzględniono by wymogi partnerów narodowych. Było to o tyle trudne, że wymagania znacznie się różniły mimo pozornie zbliżonych koncepcji rozwoju sił powietrznych w tych trzech krajach. W marcu 1974 roku w Wielkiej Brytanii podjęto decyzję zastąpieniu maszyn obrony powietrznej BAC Lightning i McDonnel Douglas F-4 Phantom II RAF-u „przejściowym” myśliwcem na bazie samolotu uderzeniowego Panavia Tornado. Odsuwało to w  czasie wprowadzenie do służby wielozadaniowej maszyny nowego pokolenia i powodowało, że Brytyjczycy oczekiwali w pierwszej kolejności – co ciekawe, podobnie jak Francuzi – wprowadzenia do służby następcy Jaguara. Jednak Królewskie Siły Powietrzne planowały, że sukcesor Jaguara, a w późniejszym czasie również Tornado, będzie samolotem w pełni wielozadaniowym, o większym udźwigu uzbrojenia i taktycznym promieniu działania, a co za tym idzie – cięższym. Koncepcję podobną do francuskiej wypracowano w Niemczech, jako że Luftwaffe oczekiwała w pierwszej kolejności lżejszego samolotu uderzeniowego, następcy maszyn Fiat G-91. W październiku 1978 roku na szczeblu ministerstw obrony trzech zainteresowanych krajów wypracowano decyzję o rozpoczęciu prac nad nowym, perspektywicznym europejskim myśliwcem wielozadaniowym. Zastrzeżono jednak, że w związku z różnymi wymaganiami operacyjnymi przyszłych użytkowników odmiany samolotu wytwarzane dla Armée de l'Air, Luftwaffe i RAF będą w znacznym stopniu różniły się od siebie wyposażeniem.

Połowiczny sukces trójstronnej europejskiej współpracy spowodował, że we Francji, nie czekając na efekty międzynarodowego projektu, zdecydowano o zainicjowaniu równoległych samodzielnych prac nad samolotem nowego pokolenia. Jeszcze w październiku 1978 roku francuskie ministerstwo obrony podpisało z firmą Avions Marcel Dassault-Breguet Aviation umowę na wykonanie wstępnych studiów dotyczących możliwości zastosowania najnowszych technologii lotniczych i efektu implementacji w odniesieniu do możliwości bojowych przyszłego samolotu ACT (Avion de Combat Tactique) w wersji lądowej, w grudniu 1978 roku sygnowano natomiast kontrakt na analizy opracowania morskiej (pokładowej) odmiany myśliwca ACM (Avion de Combat Marine). W tym czasie wstępne studia nad różnymi układami aerodynamicznymi perspektywicznych maszyn bojowych, pod kryptonimem Rapace, prowadziło Narodowe Biuro Studiów i Rozwoju Lotnictwa – ONERA (L’Office National d'Ètudes et de Recherches Aérospatiales). Projekt Rapace skupiał się na analizie najnowszych osiągnięć aerodynamiki i konfiguracji płatowca oraz możliwości ich zastosowania w najnowszych konstrukcjach samolotów bojowych. Zasadniczym wnioskiem z projektu było to, że nowy samolot powinien być maszyną aerodynamicznie niestateczną, co skutkowałoby m.in. znaczną poprawą manewrowości i osiągów przestrzennych w stosunku do myśliwców poprzedniej generacji.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2016