WITPiS
Przemysław Simiński
Bezpieczeństwo pojazdów
w badaniach WITPiS
Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej to jednostka badawczo-rozwojowa, której organem założycielskim jest Ministerstwo Obrony Narodowej. Stąd też wynikają charakterystyczne zadania oraz profil działalności powodujące, że jest to jedyna instytucja w kraju specjalizująca się w realizacji kompletnych prac badawczych dotyczących pojazdów specjalnych, a zwłaszcza wojskowych. Główny nurt badawczy dotyczy badań nad bezpieczeństwem. Problem ten jest o tyle istotny, że w zakresie pojazdów wojskowych bezpieczeństwo bywa traktowane wybiórczo.
Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej swój rodowód wywodzi z, powstałego w 1927 r., Biura Badań Technicznych Broni Pancernej, które utworzono w celu prowadzenia prac konstrukcyjnych i badawczych sprzętu pancernego. W tym okresie powstały pierwsze polskie konstrukcje wozów bojowych i pojazdów specjalnych, budowano i testowano prototypy oraz uruchomiono produkcję seryjną takich pojazdów, jak: czołg lekki 7TP (produkcja seryjna), czołgi rozpoznawcze TK-3 i TKS (produkcja seryjna), czołg pływający PzInż 130 (prototyp), czołg lekki PzInż 140/4TP (prototyp), czołg kołowo-gąsienicowy 10TP (prototyp), różne odmiany ciągników kołowych i kołowo-gąsienicowych, samochody terenowe oraz motocykle. Pracownicy biura, wśród których znajdowali się liczni wysokiej klasy specjaliści, podejmowali się wówczas niezwykle ambitnych wyzwań.
Przerwaną przez II wojnę światową działalność projektową i badawczą podjęła, powołana w 1947 r., Stacja Doświadczalna Departamentu Służby Samochodowej MON. Doświadczenia z użycia broni pancernej w czasie wojny określiły kierunki modernizacji sił zbrojnych w pierwszych latach powojennych. Motoryzacja i zwiększenie nasycenia pojazdami opancerzonymi stanowiły wtedy główne priorytety, co bezpośrednio przełożyło się na duże zapotrzebowanie na prace projektowo-konstrukcyjno-badawcze. Aby sprostać stawianym zadaniom badawczym i nowym wyzwaniom inspirowanym przez szybko rozwijający się przemysł obronny i motoryzacyjny, doskonalono strukturę organizacyjną, rozbudowywano aparaturę badawczą, a przede wszystkim kładziono nacisk na wzrost kwalifikacji zawodowych personelu. To właśnie w tym okresie Stacja Doświadczalna Departamentu Służby Samochodowej MON przekształciła się w Poligon Naukowo-Badawczy Sprzętu Pancernego i Motoryzacji, a jego siedzibę przeniesiono z Warszawy do Sulejówka. Szybko rosło znaczenie placówki, rozszerzał się także zakres jej działalności. W 1965 r. podniesiono jej status do rangi instytutu naukowego, nadając nazwę: Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej.
Specyfika zagrożeń bezpieczeństwa pojazdów wojskowych Tematyka bezpieczeństwa ruchu pojazdów jest jednym z elementów bezpieczeństwa w ogólnej działalności człowieka. Wzrost aktywności ludzkiej na wielu polach, wraz z towarzyszącym rozwojem techniki, powoduje zwiększenie zakresu zagrożeń. Szereg wzajemnych oddziaływań powoduje, że analizowane są obecnie systemy człowiek-otoczenie-technika.
Nauka o bezpieczeństwie jest interdyscyplinarna i można w niej wyodrębnić dwa zasadnicze podejścia: systemowe oraz redukcjonistyczne. W ujęciu systemowym naczelną zasadą jest całościowe ujęcie rzeczywistości. Systemowe ujęcie można podsumować hasłem: „myśl globalnie, działaj lokalnie”.
Systemem, który jest przedmiotem rozważań, są kołowe pojazdy wojskowe. W odróżnieniu od analogicznych pojazdów komercyjnych, ich struktura bezpieczeństwa powinna być widziana znacznie szerzej. Oprócz odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa: czynnego, biernego i konstrukcyjnego, z uwagi na szczególny charakter zagrożeń, bezpieczeństwo systemu jakim jest pojazd wojskowy wymaga uwzględnienia: ruchliwości, łatwości transportu, uzbrojenia, ochrony balistycznej i przeciwminowej oraz urządzeń specjalnych, w tym łączności. W związku z tak szerokim spektrum zagadnień wymagających uwzględnienia w strukturze bezpieczeństwa pojazdu wojskowego, pojawia się nadmiar elementowy różnorodnych systemów mających na celu podniesienie bezpieczeństwa. Należy wspomnieć w tym momencie o dysproporcji występującej pomiędzy długim czasem projektowania, a następnie eksploatacji pojazdu wojskowego oraz krótkim czasem niezbędnym do wprowadzania zmian konstrukcyjnych, wynikających ze specyfiki współczesnych konfliktów. W trakcie dodawania różnorodnych systemów mających na celu zmniejszenie ryzyka, umyka istotne zagrożenie związane z utratą bezpieczeństwa ruchu wyrażonego przez stateczność i kierowalność wojskowego pojazdu kołowego. To zagrożenie, na tle analizy przyczyn wypadków z udziałem wojskowych pojazdów kołowych, wydaje się na tyle ważne, że należy zajmować się nim możliwie szeroko i takie działania są prowadzone w WITPiS.
Na ogół rozpatrując pojazdy kołowe, w zakresie bezpieczeństwa mówimy o dwóch jego obszarach: czynnym i biernym. Mówiąc o bezpieczeństwie pojazdów wojskowych należy szczególnie podkreślić konieczność przeciwdziałania zagrożeniom bojowym i związanej z tym ochronie załóg. Zapewnienie optymalnej ochrony załodze umożliwia wysoki poziom zespołu cech pojazdu, do których należą: siła ognia (możliwość rażenia przeciwnika odpowiednio skutecznymi środkami ogniowymi), odporność balistyczna i przeciwminowa (wyrażana jakością opancerzenia) oraz wysoka mobilność (dynamika jazdy, pokonywanie przeszkód terenowych, zwrotność). Dopiero kompleksowe potraktowanie wspomnianych cech pozwala na osiągnięcie zadowalającego poziomu bezpieczeństwa. Wszelkie dysproporcje, jak na przykład zbyt silne opancerzenie przy niskiej dynamice ruchu, są niepożądane i nie gwarantują bezpieczeństwa pojazdów wojskowych, zwłaszcza opancerzonych.
Jak wynika z oceny bezpieczeństwa wojskowych pojazdów, należy nim zarządzać i kształtować zarówno w fazie projektowania, jak i eksploatacji, dlatego istotne wydaje się uzyskanie możliwości oceny wpływu zmian konstrukcyjnych na stateczność i kierowalność.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 9/2012