Włoskie rozpoznanie z powietrza i kosmosu

Michał Gajzler

Rosyjska agresja na Ukrainę zwróciła między innymi uwagę obserwatorów na możliwości krajów NATO w zakresie systemów rozpoznania. Stało się tak przede wszystkim dzięki raportowanej u granic Ukrainy nagminnej obecności amerykańskich i brytyjskich samolotów rozpoznania RC-135W/V Rivet Joint, amerykańskich RC-12W, czy bezzałogowych RQ-4 Global Hawk. Warto jednak pamiętać, że nie są to jedyne kraje NATO dysponujące dość pokaźnymi możliwościami w zakresie szeroko rozumianego rozpoznania. Jednym z takich państw, rozwijających aktywnie swoje możliwości w tym obszarze są Włochy.

Od offsetu do floty, czyli rozpoznawcze bizjety

Jednym z bardziej istotnych elementów włoskiego systemu rozpoznania pozostaje obecnie para noszących lokalne oznaczenie E-550A samolotów wczesnego ostrzegania G550 CAEW (Conformal Airborne Early Warning). Pierwszy z nich wszedł do służby w grudniu 2016 roku. Druga z zakupionych maszyn została natomiast przekazana użytkownikowi w 2018 roku. Oba egzemplarze wcielono do 71° Gruppo (eskadry) należącej z kolei do 14° Stormo (skrzydła) z bazy Pratica di Mare.

Obie maszyny zostały zakontraktowane przez Włochy jeszcze w 2012 roku w ramach offsetu towarzyszącego umowie na zakup przez Izrael 30 samolotów szkolenia zaawansowanego M346. Kontrakt na zakup dwóch E-550A miał wartość 750 mln USD. Włoskie samoloty zostały wyposażone w zestaw środków łączności kompatybilny ze standardami NATO. Za ich dostawę odpowiadały ELTA oraz Leonardo. Wraz z samolotami ELTA dostarczyła w tym przypadku również stacje kontroli naziemnej wyposażone w satelitarne łącza wymiany danych, systemy wsparcia planowania i analizy misji, treningowe pozwalające na prowadzenie szkolenia operatorów. Pakiet awioniki samolotów włoskich sił powietrznych (Aeronautica Militare Italiana, dosłownie Włoskie Lotnictwo Wojskowe) to dostarczony przez Honeywell zestaw Primus Epic Avionics. Głównym elementem ich wyposażenia pozostaje jednak opracowany przez IAI ELTA system radarowy EL/W-2085 zamontowany w konforemnych osłonach na kadłubie oraz pod osłonami w części nosowej i ogonowej. Wyposażony jest on w anteny z aktywnym skanowaniem elektronicznym i dysponuje zasięgiem ok. od 370 do 450 km. O ile dziobowy i ogonowy radar G555 AEW pracują w pasmie S (2-4GHz), to anteny radarów obserwacji bocznej w pasmie L (1-2GHz). Zabudowany system radarowy pozwala na uzyskanie obrazu radarowego dookoła samolotu (pokrycie przestrzeni w 360°). G550 CEAW może śledzić zarówno obiekty powietrzne jak i nawodne. System jest zdolny do automatycznego śledzenia celów silnie manewrujących. Dodatkowo E-550A dysponują możliwościami z zakresu rozpoznania elektronicznego. Na pokładzie samolotu znajduje się sześć stanowisk roboczych przeznaczonych dla operatorów systemów pokładowych. Po dostawie i okresie szkolenia oba samoloty weszły do regularnej eksploatacji i aktywnie wykorzystywane są również w misjach NATO, w tym w naszym regionie.

W najbliższych latach można spodziewać się dość poważnego zwiększenia włoskiego potencjału w zakresie rozpoznania i wskazywania celów lądowych, a to ze względu na zatwierdzenie jeszcze w grudniu 2020 roku programu Wielozadaniowej Lotniczej Platformy Wielosensorowej. Program został uwzględniony w Wieloletnim Dokumencie Programowym 2021-2023, jednak jego realizacja będzie bardziej rozciągnięta w czasie. Plan zakłada bowiem wprowadzenie do służby w latach 2021–2032 ośmiu nowych samolotów rozpoznawczych zbudowanych na bazie Gulfstreamów G550, które dołączą do pary E-550A. Cały program ma zostać podzielony na kilka faz. Na jego realizację przewidziano jak na razie 1,223 mld EUR (całkowita wartość przekracza 2 mld EUR), przy czym kwota ta obejmuje zakup dwóch maszyn z wyposażeniem specjalistycznym oraz sześciu kolejnych Gulfstreamów w bazowej „zielonej” konfiguracji, które w otrzymają wyposażenie zadaniowe w późniejszym okresie.

Amerykański Departament Stanu jeszcze w grudniu 2020 roku zatwierdził możliwość sprzedaży do Włoch wyposażenia niezbędnego do przebudowy dwóch G550 do wariantu samolotu rozpoznania i walki elektronicznej (konfiguracja określana jako Joint Airborne Multi-sensor Multi-mission System). W jego skład wchodzą m.in. dwa pakiety wyposażenia misyjnego ze zintegrowanym systemem rozpoznania i walki elektronicznej AISREW (Airborne Intelligence, Surveillance, Reconnaissance and Electronic Warfare), systemy samoobrony AN/ALE-47, głowice optoelektroniczne MX-20HD, radary Osprey klasy AESA, a także systemy łączności. Jako dostawcę i integratora specjalistycznego wyposażenia wskazano firmę L3 Harris. Całkowita wartość transakcji została oszacowana na 500 mln USD. Pierwsza z ośmiu nowych włoskich maszyn przeznaczonych do przebudowy, samolot o numerze rejestracyjnym MM62329, dotarła do Włoch na początku marca bieżącego roku. Co warte odnotowania, w związku z zakończeniem produkcji G550 pozyskano maszynę używaną, która opuściła linię produkcyjną w 2019 roku. Jak na razie brak informacji dotyczących szczegółów dostaw pozostałych siedmiu samolotów. Przed rozpoczęciem przebudowy i doposażenia odebrany już MM62329 będzie wykorzystywany do celów szkolnych i transportowych. Co ciekawe, potrzeba zakupu i wdrożenia do służby pary samolotów rozpoznania elektronicznego została zgłoszona w 2009 roku (samoloty miały zastąpić pojedynczy G-222VS). Na realizację planów trzeba było jednak czekać ponad dekadę.

Po dostawie wszystkich maszyn, włoskie siły powietrzne będą dysponowały łącznie 10 samolotami rozpoznawczymi na bazie Gulfstreamów G550, przy czym jak na razie nie ujawniono do jakiego standardu zostanie przebudowanych sześć z ośmiu pozyskiwanych egzemplarzy. Prawdopodobnie cztery z nich zostaną przebudowane do wersji E-550A lub zbliżonej, inne do przenoszenia AISREW, choć nie można wykluczyć i powstania kolejnych konfiguracji.

W związku z tym, że flota włoskich G550 rozrośnie się do dziesięciu maszyn, planowane jest ustanowienie we Włoszech centrum serwisowego odpowiedzialnego za wsparcie eksploatacji samolotów tego typu. Prawdopodobnie będzie ono mogło świadczyć usługi również dla innych użytkowników „specjalnych” wariantów G550, tak z Europy, jak i z krajów Bliskiego Wschodu. Wykorzystanie G550 jako docelowego nośnika dla wszystkich „specjalnych” samolotów rozpoznawczych powinno docelowo ułatwić logistykę oraz zredukować całkowite koszty eksploatacji. Wraz z wdrożeniem do służby nowych samolotów rozpoznania elektronicznego następców więc znajdą leasingowane dziś maszyny King Air 350ER wyposażone w system rozpoznania SPYDR, które przez pewien czas wykorzystywano jako rozwiązanie „pomostowe”.

Następcy włoskich Atlantique

Od kilku lat włoskie siły powietrzne eksploatują cztery samoloty patrolowe P-72A (ATR-72MP). Egzemplarze te zostały zakontraktowane jeszcze pod koniec grudnia 2008 roku, a wartość umowy została oszacowana wówczas na 360 mln EUR. Stronami porozumienia formalnie były wchodząca w skład włoskiego Ministerstwa Obrony Dyrekcja Generalna Uzbrojenia Lotniczego (Direzione Generale Armamenti Aeronautici) oraz Finmeccanica, poprzednik grupy Leonardo, wraz z wchodzącą w jej skład firmą Alenia Aeronautica. Maszyny miały zostać pierwotnie przekazane użytkownikowi jeszcze w 2012 roku, jednak ostatecznie umowa na zakup samolotów ATR 72MP została ostatecznie renegocjowana, a jej realizacja przesunięta w czasie. Również w renegocjowanej postaci obejmuje ona sferę logistyczną. Według różnego rodzaju doniesień, wpływ na opóźnienie dostaw nowych maszyn patrolowych miały mieć przede wszystkim modyfikacje wymagań przez zamawiającego.

P-72A wykorzystywane są do realizacji szerokiego spektrum zadań wśród których znajduje się prowadzenie długodystansowych misji patrolowych i poszukiwawczo–ratowniczych, ochrona wód terytorialnych i włoskiej strefy wyłączności ekonomicznej, poszukiwanie, obserwacja i identyfikacja jednostek nawodnych, działania skierowane przeciwko przemytnikom narkotyków oraz ludzi, a także misje antypirackie. Ponadto samoloty mają być wykorzystywanych do monitorowania i interwencji w przypadku katastrof ekologicznych. Stosunkowo oczywistym obszarem aktywności maszyn patrolowych jest także wspieranie działań mających na celu kontrolę napływu nielegalnej imigracji z południowej części basenu Morza Śródziemnego.

P-72A powstały na bazie turbośmigłowych samolotów komunikacji regionalnej ATR-72-600. Wykorzystano przy tym doświadczenia z prac nad projektem opracowanych na potrzeby Turcji samolotów ATR-72-600 TMPA (ATR-72 ASW). Maszyny wyposażono w opracowany przez Leonardo (Finmeccanica) lotniczy taktyczny system obserwacyjno–rozpoznawczy ATOS (Airborne Tactical Observation and Surveillance) integrujący systemy rozpoznawcze i samoobrony. Każdy z samolotów otrzymał cztery konsole operatorskie. Na wyposażenie weszły również odbiorniki systemów AIS (Automatic Identification System) oraz TACAN, identyfikacji swój-obcy (IFF TX) oraz zdublowany system nawigacyjny SAASM VI GPS/INS.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 6/2022