Wojskowy osobowy samochód terenowy GAZ-69 „Jeep” Układu Warszawskiego

Tomasz Szczerbicki

W latach II wojny światowej powstała nowa grupa pojazdów wojskowych – lekkich osobowych samochodów terenowych o uniwersalnym zastosowaniu. Na froncie zachodnim nazywano je „jeepami”, na wschodzie „gazikami”, a w armii niemieckiej, od kształtu karoserii – kübelwagenami. Pierwsze próby z wozami tego typu miały miejsce już w latach 30. ubiegłego wieku, ale działania na tym polu były początkowo bardzo nieśmiałe i nie dały wymiernych efektów. Najważniejsze konstrukcje powstały i rozwinęły się już po wybuchu wojny – Willys MB, GAZ-67, czy zunifikowane lekkie niemieckie terenówki, produkowane przez kilka fabryk (Stoewer, BMW, Hanomag) oraz „uterenowiony” wóz Volkswagen KdF 82. Wojna pokazała jak przydatna w wojsku jest lekka osobowa terenówka z napędem 4x4. W doświadczeniach wojennych i płynących z nich wnioskach, poddanych analizie w latach 1945-1946, należy doszukiwać się początków radzieckiego samochodu GAZ-69. Wojskowej terenówki, która na ponad 25 lat stała się standardowym sprzętem Układu Warszawskiego.     
Pracę nad lekkim samochodem terenowym rozpoczęto w Związku Radzieckim w 1938 r. Pierwszy projekt, stworzony w dziale konstrukcyjnym fabryki samochodów w Gorki, otrzymał oznaczenie GAZ 61. Było to połączenie podwozia osobowego Gaza M-1 i układu napędowego ciężarowego Gaza–AA oraz nowego zamkniętego nadwozia. Po wytworzeniu kilku egzemplarzy prototypowych zaniechano dalszych prac nad tym projektem. Do pracy nad stworzeniem konstrukcji lekkiego samochodu terenowego i przygotowaniem jej do masowej produkcji powrócono na kilka miesięcy przed wybuchem wojny radziecko-niemieckiej. Powrócono do projektu sprzed dwóch lat i przerobiono go na terenowego sedana o oznaczeniu 61-73 i terenowego pick-upa o oznaczeniu 61-415. Cały czas były to jednak tylko dość nieudolne próby.
W czerwcu 1941 r. rozpoczęła się wojna z III Rzeszą. Konstruktorzy z fabryki samochodów w Gorki otrzymali stanowczy rozkaz, aby w ciągu kilku tygodni rozpocząć produkcję lekkiego samochodu terenowego dla wojska. Nie było czasu na budowanie prototypów i prowadzenie wielomiesięcznych prac badawczych – samochód musiał prosto z deski kreślarskiej przejść do produkcji, a stamtąd trafić na front. Jako to już nieraz bywało w historii motoryzacji tego państwa sięgnięto po sprawdzone wzorce zza oceanu. W oparciu o produkowane seryjnie samochody GAZ, będące w prostej linii pochodnymi Fordów, oraz sygnały i być może ogólne informacje o pierwszych terenówkach amerykańskich (Bantam BRC 40, Ford GP, Willlys MA) przygotowywanych dla wojska, stworzono nowe lekkie auto terenowe, które otrzymało oznaczenie GAZ-64. Po wyprodukowaniu 686 sztuk tego pojazdu i pierwszych doświadczeniach zebranych podczas służby frontowej postanowiono nieco zmodyfikować jego konstrukcję. Tak powstał GAZ-67. Kolejna modernizacja miała miejsce w 1944 r. Po niej auto otrzymało oznaczenie GAZ-67B. Dalszej ewolucji nie było. Samochód był produkowany do 1953 r. Ogółem powstały 62 843 egzemplarze pojazdów GAZ-64, 67 i 67B.

Pełna wersja artykułu w magazynie  Poligon 3/2015