Druga wojna pakistańsko-indyjska 1965

Krzysztof Kubiak

Druga wojna pakistańsko-indyjska

1965

Podział Brytyjskich Indii
Po zakończeniu II wojny światowej Brytyjczycy stanęli wobec konieczności opuszczenia Indii. Problemem było jednak to, że Liga Muzułmańska, będąca główną organizacją wyznawców islamu, dążyła do wyodrębnienia z Brytyjskich Indii niepodległego Pakistanu – państwa zamieszkanego przez muzułmanów, a postulat ten stanowczo odrzucał Kongres Narodowy będący największą organizacją ludności hinduskiej. Wszelkie podejmowane przez Brytyjczyków próby zbliżenia stanowisk kończyły się fiaskiem. Coraz częściej dochodziło do zbrojnych starć zwolenników obu organizacji. Jedne z największych zamieszek wydarzyły się 16 sierpnia 1946 roku w Kalkucie. Zginęło w nich kilka tysięcy osób. Rozruchy na tle religijnym rozszerzyły się na Bengal, Bihar, Zjednoczone Prowincje i Pendżab. Brytyjczycy nie byli w stanie opanować sytuacji. W takich warunkach, w grudniu 1946 roku, premier Attlee powierzył urząd wicekróla Indii kontradmirałowi, lordowi Louisowi Mountbattenowi. Postawiono przed nim zadanie zorganizowania możliwie szybkiego wycofania Wielkiej Brytanii z subkontynentu indyjskiego. W ciągu pierwszych trzech miesięcy urzędowania doprowadził on do zgody czołowych sił politycznych na podział kraju. Późną wiosną 1947 roku kwestią sporną był już nie sam podział, lecz sposób jego przeprowadzenia.

Wykrystalizowała się wówczas koncepcja wytyczenia granic według kryterium wyznaniowego – rejony zamieszkane przez muzułmanów włączone miały zostać w skład Pakistanu, zaś tereny z przewagą ludności wyznającej hinduizm pozostać przy Indiach. Prócz Sindu, Beludżystanu i Zjednoczonych Prowincji, gdzie przewaga muzułmanów była niekwestionowana, linia graniczna przecinać miała Bengal, Pendżab i Asam. Podziału wymienionych prowincji dokonywała specjalna komisja, na czele której stał brytyjski sędzia Cyryl Radcliffe. Najwięcej problemów dostarczyło wykreślenie granicy w Pendżabie. Ostatecznie, w ogniu religijnych walk, z prowincji wydzielono część wschodnią „hinduistyczo–sikhijską” i zachodnią „muzułmańską”. 14 sierpnia 1947 roku niepodległość uzyskał Pakistan, a dzień później Indie. Oba nowopowstałe państwa pozostały dominiami brytyjskimi, w Indiach  rząd gubernatora sprawował Mountbatten, w Pakistanie Mohammed Ali Jinnah. Władzę wykonawczą sprawowali premierzy – Jawaharlal Nehru i Liaquat Ali Khan. Stolicą Indii nadal było Delhi, stolicą Pakistanu zostało Karaczi (później przeniesiono ją do Rawalpindii, a następnie do, wzniesionego od podstaw, Islamabadu). Bezpośrednio po uzyskaniu niepodległości oba nowopowstałe kraje znalazły się w ostrym konflikcie, którego powodem był dokonany pospiesznie i w sposób niesatysfakcjonujący stron podział Pendżabu. Exodus ludności muzułmańskiej na północ, a Hindusów i Sikhów na południe przeistoczył się w krwawe walki toczone przez kolumny repatriantów. Zamieszki szybko rozlały się na większe miasta po obu stronach granicy, gdzie rozwścieczone tłumy masakrowały przedstawicieli mniejszości. Według szacunkowych danych zginęło wówczas około 200 000 osób (wobec 10 milionów, które zmieniły miejsce zamieszkania). W wygaszanie niepokojów zaangażował się wówczas Mahatma Ghandi, któremu udało się nie dopuścić do eksplozji nienawiści w Kalkucie i doprowadzić do uspokojenia sytuacji w Delhi. Postawa ta była bezpośrednią przyczyną zamachu na niego, dokonanego przez członka hinduskiej organizacji szowinistycznej. Gandhi zginął na miejscu 30 stycznia 1948 roku.

Prócz kwestii Pendżabu przyczyną wzrostu napięcia były również trzy niezależne księstwa indyjskie, które nie podjęły decyzji co do wejścia bądź w skład Indii bądź Pakistanu – Dżunagadhem, Hajdarabad i Kaszmir. O ile w dwóch pierwszych państewkach przeważała ludność wyznająca hinduizm i zostały one - bez specjalnych trudności - włączone do Indii (Dżunagadhem, zamieszkiwany przez około 700 000 mieszkańców, rządzonych przez muzułmańską dynastię inkorporowany został 9 listopada 1947 roku, Hajdarabad, zamieszkany przez około 16 mln ludzi, z których około 88% wyznawało hinduizm – 20 września 1948 roku), o tyle kwestia zdominowanego przez muzułmanów Kaszmiru była bardziej złożona. Jeszcze latem 1947 roku zdemobilizowani żołnierze muzułmańscy, wspierani przez miejscową ludność, wszczęli rewoltę w celu zmuszenia maharadży do optowania na rzecz Pakistanu. Następnie Pakistan zastosował wobec niepokornego księstwa blokadę gospodarczą, a gdy i to nie pomogło, w październiku 1947 roku zorganizował liczący 2000 ludzi, złożony z Pasztunów, oddział interwencyjny. Po wkroczeniu tych sił w granice Kaszmiru przyłączyły się do nich złożone z muzułmanów siły policyjne i część oddziałów wojskowych. Hindusi i Sikhowie znaleźli się w mniejszości i nie byli w stanie zatrzymać pochodu przeciwnika na stolicę – Szrinagaru. Zagrożony złożeniem z tronu maharadża zgodził się – pod naciskiem wydarzeń – na włączenie księstwa do Indii. Uzyskawszy mandat polityczny Delhi przystąpiło do działań zbrojnych – 27 października 1947 roku na lotnisko w Szrinagaru przerzucono drogą powietrzną pierwszy (złożony z Sikhów) batalion armii indyjskiej. W ciągu następnych dni indyjskie lotnictwo transportowe wykonało około 100 samolotolotów transportując do Kaszmiru kolejne pododdziały oraz zaopatrzenie. Batalia dyplomatyczna w sprawie Kaszmiru trwała do końca 1947 roku. W ostatnim dniu roku Pakistan złożył skargę w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Debata na tym forum zakończyła się powołaniem 20 stycznia 1948 r. oku Komisji Narodów Zjednoczonych dla Indii i Pakistanu (UNCIP – United Nations Commision for India and Pakistan). Zanim rozpoczęła ona pracę, konflikt w Kaszmirze wszedł w jakościowo nową fazę. Walczących z oddziałami indyjskimi Pasztunów wsparły bowiem trzy regularne brygady piechoty wydzielone z armii pakistańskiej. Tym samym konflikt, w którym dotąd oficjalnie stronami były Indie i plemiona pasztuńskie przeistoczył się w konfrontację międzynarodową będącą de facto niewypowiedzianą wojną.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 1/2009