Wszechstronna czwórka Alvisa. Pojazdy rodziny FV600 – Saracen, Salamander, Saladin i Stalwart Cz. I
Michał Buslik
Już od wczesnych lat powojennych brytyjskie Ministerstwo Zaopatrzenia, wyciągając wnioski z doświadczeń II wojny światowej, dążyło do daleko idącej standaryzacji pojazdów wykorzystywanych w królewskich siłach zbrojnych. Miała ona polegać nie tylko na stosowaniu określonych rozwiązań konstrukcyjnych i podzespołów mechanicznych, ale także na ograniczaniu liczby producentów wytwarzających użytkowane przez wojsko pojazdy. Te same wytyczne odnośnie standaryzacji miały obowiązywać także przy konstruowaniu nowego pokolenia wozów bojowych z układem napędowym 6×6. W ich wyniku powstała – oznaczona w brytyjskiej nomenklaturze wojskowej jako FV600 – rodzina dość różnorodnych pojazdów wojskowych, zarówno opancerzonych, jak i nieopancerzonych. Były to opancerzone wozy rozpoznawcze Saladin, transportery opancerzone Saracen, a także lotniskowe pojazdy ratowniczo-gaśnicze Salamander oraz pływające pojazdy wsparcia logistycznego Stalwart, wszystkie skonstruowane i produkowane przez firmę Alvis.
Alvis z Coventry
Początki przedsiębiorstwa Alvis, które odegrało zauważalną rolę w historii brytyjskiej motoryzacji, w tym szczególnie w latach po II wojnie światowej, także w dziedzinie konstruowania i produkcji kołowych oraz gąsienicowych pojazdów opancerzonych, sięgają marca 1919 r. Thomas George John wykupił wówczas przedsiębiorstwo Holley Brothers Engineering z siedzibą w Coventry w hrabstwie West Midlands, mieście będącym ówcześnie centrum brytyjskiego przemysłu motoryzacyjnego i maszynowego. Początkowo profil działalności firmy noszącej nową nazwę T. G. John & Co Ltd. dotyczył produkcji silników stacjonarnych, gaźników oraz skuterów, jednak od 1920 r., wraz z rozpoczęciem produkcji samochodów osobowych, nazwa przedsiębiorstwa uległa zmianie na Alvis Car and Engineering Company Ltd. Kolejna zmiana nazwy firmy, tym razem na Alvis Ltd., miała miejsce w 1936 r. W tym samym okresie jej profil działalności uległ rozszerzeniu na konstruowanie i produkcję pojazdów opancerzonych oraz silników lotniczych, w tym ostatnim przypadku była to rodzina gwiazdowych jednostek napędowych, początkowo bazujących na konstrukcjach francuskiej firmy Gnome-Rhone.
Pierwszym seryjnie produkowanym pojazdem opancerzonym (w 1937 r. zbudowano nieco ponad 20 egzemplarzy dla RAF-u, armii portugalskiej oraz Królewskiej Holenderskiej Armii Indii Wschodnich) był samochód pancerny z układem napędowym 4×4 AC3/AC3D. Pojazd ten stanowił rozwinięcie prototypowych wozów AC1 i AC2, skonstruowanych przez węgierskiego inżyniera Nicholasa Strausslera, który w 1936 r. podjął krótkotrwałą, bo zaledwie dwuletnią, współpracę z Alvisem w ramach zależnej spółki joint-venture Alvis-Straussler Mechanization Ltd, przekształconej w 1938 r. w Alvis Mechanization Ltd. W czasie II wojny światowej działalność firmy Alvis Ltd. skoncentrowała się na produkcji silników lotniczych Kestrel, Merlin i Griffon jako podwykonawca przedsiębiorstwa Rolls-Royce.
Produkcja pojazdów samochodowych została zawieszona po mającym miejsce 14 listopada 1940 r. nocnym nalocie Luftwaffe na Coventry, w wyniku którego poważnym uszkodzeniom uległy położone przy Holyhead Road obiekty fabryczne wykorzystywane w procesie produkcji samochodów. Ponownie podjęto ją dopiero po zakończeniu działań wojennych. W 1965 r. Alvis został przejęty przez firmę Rover, która z kolei w 1966 r. weszła w skład grupy Leyland. W maju 1967 r. Alvis, aby nie konkurować z innymi podmiotami wchodzącymi w skład grupy Leyland i zajmującymi się produkcją samochodów oferowanych na zbliżonym segmencie rynku, definitywnie zakończył ten profil swojej działalności (obecnie prawo do wykorzystywania charakterystycznego trójkątnego znaku towarowego Alvis ma brytyjska firma zajmująca się produkcją replik samochodów Alvis z lat 30.), koncentrując się przede wszystkim na produkcji pojazdów opancerzonych.
W kolejnych latach grupa Leyland ulegała przekształceniom strukturalnym i własnościowym, stając się najpierw British Leyland Motor Corporation, a następnie przeznaczonym do prywatyzacji British Leyland. W wyniku przeprowadzonej w 1981 r. prywatyzacji właścicielem Alvisa została firma United Scientific Holdings plc, która w 1992 r. zmieniła nazwę na Alvis plc. W latach 90. ubiegłego wieku i na początku obecnego stulecia przejmowała ona znane podmioty zajmujące się produkcją pojazdów opancerzonych, w 1997 r. szwedzką firmę Hagglunds AB, zaś w 1998 i w 2003 r. brytyjskie firmy GKN (w tym okresie produkcja w Wielkiej Brytanii została przeniesiona z Coventry do miasta Telford w hrabstwie Shropshire) oraz Vickers Defence Systems. W 2004 r. Alvis Vickers został przejęty przez BAE Systems, stając się BAE Systems Land Systems (Weapons & Vehicles) i tym samym nazwa Alvis ostatecznie przestała funkcjonować na rynku przedsiębiorstw branży obronnej.
Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 3/2017