Wykonanie budżetu MON w 2020 roku

Tomasz Dmitruk

W 2020 roku łącznie na obronność wydatkowano 52,1 mld PLN oraz dodatkowo kwotę 686,5 mln PLN przeniesiono na wydatki niewygasające. Podsumowując, wykonanie powinno wynieść prawie 52,8 mld PLN, czyli o 7,8 mld PLN (17,3%) więcej niż rok wcześniej, oraz o 2,8 mld PLN (5,6%) więcej, niż planowano w ustawie budżetowej na 2020 rok przed nowelizacją. Pozwoli to na osiągnięcie wskaźnika wydatków obronnych w odniesieniu do PKB Polski na rekordowym poziomie 2,27%. Również wysoki, przekraczający 32,4% okazał się wskaźnik wydatków majątkowych w stosunku do całkowitych nakładów obronnych. To bardzo dobre wyniki, szczególnie, że osiągnięte w roku zmagania się ze skutkami pandemii COVID-19. Jednocześnie w pewnym stopniu ceną tego „sukcesu” był niestety wysoki deficyt budżetu państwa w 2020 roku oficjalnie wynoszący 85 mld PLN.

Uwarunkowania

Informacje zawarte w analizie oparte zostały o dane dotyczące wykonania budżetu państwa w 2020 roku pochodzące z następujących dokumentów: sprawozdania Ministerstwa Finansów, raportu Najwyższej Izby Kontroli z wykonania budżetu państwa, decyzji budżetowych Ministra ON, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2020 roku „w sprawie wydatków budżetu państwa, które w roku 2020 nie wygasają z upływem roku budżetowego”, obwieszczenia Ministra ON z dnia 3 marca 2021 roku „w sprawie wykazu jednostek, którym przyznano w 2020 roku dotacje podmiotowe i celowe oraz kwot tych dotacji”, zapisu przebiegu posiedzenia sejmowej Komisji Obrony Narodowej nr 33 z dnia 23 czerwca 2021 roku oraz na podstawie odpowiedzi uzyskanych z Ministerstwa Obrony Narodowej. 

Plany wydatków MON na 2020 rok zostały zapisane w ustawie budżetowej z dnia 14 lutego 2020 roku podpisanej przez Prezydenta RP 30 marca 2020 roku (nazywanej dalej Ustawą Budżetową). Głównie z powodu wystąpienia pandemii COVID-19 doszło do nowelizacji ubiegłorocznego budżetu na podstawie „ustawy o zmianie ustawy budżetowej na rok 2020” z dnia 28 października 2020 roku (nazywanej dalej Ustawą po Nowelizacji). W sprawozdaniach: MON, MF i NIK często podaje się wykonanie budżetu w odniesieniu do tzw. planu po zmianach, czyli planu z ustawy budżetowej, który uległ zmianom w ciągu roku na podstawie np. decyzji Ministra ON lub nowelizacji Ustawy Budżetowej. W rezultacie resort obrony może zmienić plan nawet w ostatnich dniach grudnia dostosowując jego poziom do realnego wykonania. Takie przedstawienie realizacji planu zdaniem autora jest mało obiektywne, dlatego w niniejszym artykule wykonanie budżetu zostało podane w relacji do wartości zapisanych w Ustawie Budżetowej.

Plan wydatków

W 2020 roku na wydatki związane z obronnością kraju, zgodnie z Ustawą Budżetową, zaplanowano łącznie 49,997 mld PLN, co stanowiło 2,11% prognozowanego PKB w 2020 roku (2373,3 mld PLN), zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 25 maja 2001 roku „o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych RP”; w tym:

• 49,801 mld PLN w ramach środków budżetowych,
• 175,3 mln PLN w ramach dodatkowych środków pozabudżetowych z Funduszu Modernizacji Sił Zbrojnych (FMSZ);
• 20,6 mln PLN w ramach dodatkowych środków pozabudżetowych Agencji Mienia Wojskowego (AMW) przeznaczonych na inwestycje internatowe i mieszkaniowe.

W ciągu ubiegłego roku dokonano trzech istotnych zmian planu. Przede wszystkim w rezultacie Ustawy po nowelizacji doszło do zwiększenia o kwotę 3 mld PLN planowanych wydatków majątkowych w części 29 budżetu „Obrona narodowa”, które następnie przekazano do FMSZ z przeznaczeniem na realizację programu obrony powietrznej średniego zasięgu kryptonim Wisła. Po nowelizacji łączne planowane wydatki na obronność wzrosły do poziomu 52,996 mld PLN.

Druga istotna zmiana dotyczyła przesunięcia w trakcie 2020 roku kwoty 500 mln PLN zaplanowanej w Ustawie Budżetowej w części 29 budżetu w rozdziale 75295 „Pozostała działalność”, z kategorii wydatków majątkowych do kategorii dotacje i subwencje. Środki te zostały przekazane w formie dotacji do Funduszu Dróg Samorządowych (FDS) z przeznaczeniem na sfinansowanie wydatków związanych z budową i remontami dróg o znaczeniu obronnym. Z kolei trzecia zmiana związana była z przesunięciem części środków zaplanowanych w Ustawie Budżetowej w części 83 „Rezerwa celowa” (w dziale 752) w wysokości 433,2 mln PLN do części 42 budżetu „Sprawy wewnętrzne” (w dziale 752) z przeznaczeniem na realizację„Programu modernizacji Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Biura Ochrony Rządu w latach 2017-2020”.

Wykonanie wydatków obronnych

W 2020 roku łącznie na obronność wydatkowano 52,110 mld PLN, a dodatkowo kwotę 686,5 mln PLN przeniesiono na wydatki niewygasające na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2020 roku „w sprawie wydatków budżetu państwa, które w roku 2020 nie wygasają z upływem roku budżetowego”. Razem z nimi wykonanie powinno wynieść prawie 52,8 mld PLN, co będzie stanowiło 105,6% planu z Ustawy Budżetowej. W odniesieniu do 2019 roku będzie to wzrost o aż 7,8 mld PLN (17,3%), jednak należy przy tym pamiętać, że w 2020 roku odnotowano wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych o 3,4%, zatem w ujęciu realnym ubiegłoroczny wzrost wydatków obronnych będzie nieco niższy niż wyliczone 17,3%.

Wydatki niewygasające z 2020 roku na mocy przepisów „o przeciwdziałaniu społeczno-gospodarczym skutkom COVID-19” mogą zostać zrealizowane w terminie do 30 listopada 2021 roku (według normalnych przepisów byłby to termin do końca marca 2021 roku). W sprawozdaniu NIK wykazano poziom wydatków niewygasających zrealizowanych tylko w terminie do końca lutego 2021 roku. Ostateczne wykonanie wydatków niewygasających z 2020 roku będzie zatem znane dopiero pod koniec obecnego roku. Z planu wydatków niewygasających w części 29 budżetu „Obrona narodowa”określonych na 397,7 mln PLN do końca lutego 2021 roku wydatkowano 121,0 mln PLN (30,4%).

Spośród łącznych nakładów na obronność:

• na część 29 budżetu „Obrona narodowa” wydano 51,428 mld PLN, a kwotę 397,7 mln PLN przeniesiono na wydatki niewygasające, co razem stanowi 105,7% planu z Ustawy Budżetowej;
• 493,0 mln PLN przeznaczono na wydatki zrealizowane w dziale 752 „Obrona narodowa” poza częścią 29 budżetu, a dodatkowo 288,7 mln PLN przeniesiono na wydatki niewygasające, co razem stanowi 99,5% planu z Ustawy Budżetowej;
• 173,6 mln PLN wydano na sfinansowanie zadań ujętych w ramach FMSZ (99,0% planu);
• 15,6 mln PLN stanowiły wydatki AMW przeznaczone na inwestycje internatowe i mieszkaniowe (76,0% planu).

W tym miejscu należy zaznaczyć, że z FMSZ w 2020 roku wydatkowano także dodatkowo kwotę 3 mld PLN na program Wisła, ale w sprawozdawczości budżetowej te same nakłady (równolegle) wykazane zostały w ramach wydatków majątkowych z części 29 budżetu „Obrona narodowa” i dlatego powyżej podano tylko kwotę (173,6 mln PLN) poniesioną w ramach FMSZ, która była wydatkiem dodatkowym, nie ujętym w części 29 budżetu „Obrona narodowa”.   

Jak już wspomniano, wydatki na obronność w 2020 roku były łącznie wyższe niż rok wcześniej o 7,8 mld PLN, przy czym w części kategorii nakłady rosły, ale w części malały. Wzrost odnotowano w przypadku:

• wydatków majątkowych – o 6,083 mld PLN;
• wynagrodzeń i uposażeń żołnierzy, funkcjonariuszy i pracowników cywilnych MON wraz z pochodnymi w ramach wydatków bieżących – o 1,099 mld PLN;
• pozostałych wydatków bieżących – o 422,9 mln PLN;
• świadczeń na rzecz osób fizycznych – o 510,6 mln PLN;
• dotacji i subwencji – o 267,1 mln PLN.

Natomiast spadki odnotowano w przypadku:

• wydatków FMSZ – o 515 mln PLN (jeśli nie liczymy kwoty 3 mld PLN wydatkowanej po przesunięciu z wydatków majątkowych z części 29 budżetu);
• wydatków poza częścią 29 budżetu w dziale 752 – o 75,2 mln PLN;
• wydatków własnych AMW – o 250 tys. PLN.

Wydatki obronne poniesione w 2020 roku (w przypadku pełnej realizacji wydatków niewygasających) powinny stanowić 2,27% PKB Polski osiągniętego w 2020 roku (2323,9 mld PLN według danych GUS z maja 2021 roku) oraz 10,4% łącznych ubiegłorocznych wydatków budżetu państwa (wynoszących łącznie z wydatkami niewygasającymi 504,8 mld PLN). Dla porównania wskaźniki te w 2019 roku wynosiły odpowiednio 2,01% oraz 10,7%.

Wydatki w części 29 budżetu

Jako pierwsze opisane zostały szczegóły pięciu podstawowych grup wydatków: bieżących, majątkowych, na rzecz osób fizycznych, dotacji i subwencji oraz na współfinansowanie projektów z udziałem środków UE poniesionych w ramach części 29 budżetu państwa „Obrona narodowa”.

Wydatki bieżące w 2020 roku zostały zrealizowane w wysokości 23,214 mld PLN, a dodatkowo 213,9 mln PLN przeniesiono na wydatki niewygasające. Razem daje to kwotę 23,428 mld PLN, co stanowi 98,4% planuzapisanego wUstawie Budżetowej.W ramach tej grupy wydatkowano o 1,522 mld PLN więcej niż w 2019 roku (wzrost o 6,9%). Na wydatki bieżące przeznaczono 45,2% całej części 29 budżetu.

Najwyższą pozycję wydatków bieżących stanowiły uposażenia żołnierzy i funkcjonariuszy oraz wynagrodzenia pracowników cywilnych MON wraz z pochodnymi (§4010-4070, 4110, 4120, 4140) na które przeznaczono łącznie 11,6 mld PLN, o 1,099 mld PLN więcej niż w 2019 roku (wzrost o 10,4%). Na powyższy wynik wpływ miały następujące czynniki:

• zwiększenie stanów osobowych żołnierzy zawodowych oraz pracowników wojska;
• skutki podwyżek uposażeń żołnierzy zawodowych i wynagrodzeń pracowników wojska dokonanych w 2020 r.

Przeciętne uposażenie żołnierzy zawodowych w 2020 roku wyniosło 6338,63 PLN i było wyższe o 537,72 PLN (9,3%) niż w 2019 roku, natomiast przeciętne wynagrodzenie pracowników wojska wyniosło 5142,57 PLN i było wyższe o 372,48 PLN (7,8%).

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 10/2021