Z okrętu na ląd

Jacek Jarosz

Praktyka wykorzystywania uzbrojenia wycofanych ze służby okrętów jest powszechnie znana w historii. W tym artykule przedstawimy losy artylerii zdjętej z niemieckiego pancernika Gneisenau.

Dwa pancerniki – Scharnhorst i Gneisenau – były największymi i najsilniejszymi okrętami Kriegsmarine w służbie w dniu wybuchu drugiej wojny światowej. W artykule tym nie będzie jednak pełnej historii budowy, służby i szczegółowego opisu technicznego tych jednostek. Poprzestaniemy na przedstawieniu kilka faktów o tym, jak doszło do przeniesienia artylerii okrętowej jednego z tych pancerników do baterii artylerii nadbrzeżnej.

Ostatnia operacja i koniec pancernika

11 lutego 1942 r. Gneisenau,bliźniaczy Scharnhorst i ciężki krążownik Prinz Eugen w towarzystwie lżejszych jednostek w ramach operacji „Cerberus” opuściły Brest i poprzez kanał La Manche skierowały się do Niemiec. Dowodzonemu przez wiceadm. Ottona Ciliaxa (początkowo okrętem flagowym był Scharnhorst, po którego wejściu na drugą już podczas tej operacji minę funkcję tę przejął Gneisenau) zespołowi udało się przedostać do kraju, jednak nie bez problemów. 12 lutego w pobliżu wyspy Terschelling Gneisenau trafił na minę, co spowodowało dość poważne uszkodzenia. Pancernik dwa dni później dotarł do Kilonii, gdzie w suchym doku rozpoczął się jego remont. W nocy z 26 na 27 lutegozostał trafiony w część dziobową brytyjską bombą lotniczą, co w konsekwencji spowodowało eksplozję wieży „Anton” z działami kalibru 280 mm i śmierć aż 112 marynarzy.

Poważnie uszkodzony okręt 4 kwietnia został skierowany do Gdyni (ówczesnego Gotenhafen), gdzie planowano go wyremontować i jednocześnie przezbroić w sześć armat kalibru 380 mm, które miano zainstalować w wieżach dwudziałowych. Były to armaty typu SK C/34 ustawione na lawetach typu C/34 – takie same jak te znajdujące się na pancernikach typu Bismarck (Bismarck i Tirpitz). Także w kwietniu dowódcą jednostki został kmdr Rudolf Peters, którego miesiąc później zastąpił kmdr por. Wolfgang Kähler. Ostatecznie do zmian w uzbrojeniu nie doszło, gdyż 25 stycznia 1943 r. Hitler wydał rozkaz wycofania ze służby i rozbrojenia ciężkich okrętów Kriegsmarine i jednocześnie zaprzestania wszelkich prac na pancerniku Gneisenau.

Jednostka ta także miała zostać rozbrojona, a jej artylerią główną i średnią postanowiono wzmocnić baterie artylerii nadbrzeżnej Wału Atlantyckiego w Holandii, Norwegii i Danii. Przeznaczone dla okrętu dwie z trzech podwójnych wież armat kalibru 380 mm ostatecznie zdecydowano się zamontować w budowanej w południowo-zachodniej części Danii w latach 1944-1945 baterii Vogelnest oznaczonej jako 4.MKB w składzie 518.MAA, która w 1944 r. zamieniła nazwę na Tirpitz. Usytuowanej w miejscowości Blåvand (w pobliżu Esbjergu) baterii nie udało się jednak ukończyć przed zakończeniem drugiej wojny światowej. Pozbawiony uzbrojenia Gneisenau 23 marca 1945 r. został przeholowany przez niszczyciel Z 31 do wejścia głównego gdyńskiego portu, gdzie cztery dni później osadzono go na dnie. W latach 1947-1951 wrak pancernika został podniesiony z dna i następnie złomowany przez Polaków.

Zdjęte z okrętu dziewięć armat kalibru 280 mm weszło na uzbrojenie trzech ciężkich baterii artylerii nadbrzeżnej Kriegsmarine – jednej w Holandii i dwóch w Norwegii. Trzy działa ze spalonej wieży Anton zostały wyremontowane i zainstalowane na pojedynczych stanowiskach bojowych na holenderskim wybrzeżu, w rejonie Hoek van Holland, gdzie utworzyły baterię o nazwie Rozenburg. Wieżę Bruno ustawiono w Norwegii na wyspie Lille Sotra jako baterię Fjell. Wieża Cesar została także ulokowana w Norwegii, na półwyspie Ørlandet, gdzie stanowiła główny element baterii Ørlandet.

Zdjęte z pancernika cztery wieże podwójnie sprzężonych dział kalibru 150 mm zdecydowano się zainstalować w dwóch bateriach artylerii nadbrzeżnej średniego kalibru w Danii i Holandii. Dwie z tych wież ustawiono na duńskiej wyspie Fanø, gdzie utworzyły baterię Grådyb (po wojnie zostały przeniesione na wyspę Zelandia do Stevnsfortu). Dwie kolejne natomiast przeznaczono dla ulokowanej w rejonie holenderskiej miejscowości Den Helder baterii Zanddijk, która jednak do końca wojny nie została ukończona. Cztery pojedyncze armaty kalibru 150 mm usytuowano na niemieckiej wyspie Wangerooge, gdzie utworzyły baterię artylerii nadbrzeżnej Jade Ost.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 1-2/2020