Zachodni Okręg Wojskowy Federacji Rosyjskiej

Kacper Grodzki

W dokumentach strategicznych Federacji Rosyjskiej od lat przebrzmiewa negatywny i wręcz wrogi stosunek do Sojuszu Północnoatlantyckiego. NATO i obecność Stanów Zjednoczonych na europejskim kontynencie wskazywane są jako zasadniczy adwersarz dla rosyjskich interesów oraz bezpieczeństwa. Przekaz ten wzmocniono w XXI wieku, po przystąpieniu do Paktu niektórych krajów zaliczanych dotychczas przez Moskwę do ich wyłącznej strefy wpływów. Po 2014 roku relacje w stosunkach pomiędzy NATO, Stanami Zjednoczonymi z jednej strony i Federacją Rosyjską z drugiej, weszły na kolejne poziomy niechęci czy wręcz wrogości. Stało się tak głównie za sprawą uruchomienia operacji wzmacniających wschodnią flankę Sojuszu oraz budową baz antyrakietowych w rumuńskim Deveselu i polskim Redzikowie. Zachodni Okręg Wojskowy (ros.: Западный военный округ) Federacji Rosyjskiej bezpośrednio odpowiada za zachodni teatr działań wojennych, to ważny zatem temat z punktu widzenia bilansu potencjałów militarnych w regionie, wart bliższego przybliżenia.

Na przełomie wieku w Siłach Zbrojnych Federacji Rosyjskiej przeprowadzono reformę struktury administracyjno-wojskowej. Z dotychczasowych ośmiu okręgów wojskowych powstało sześć (Leningradzki OW dla północno-zachodniego kierunku działań, Moskiewski OW dla zachodniego kierunku działań wraz z centralnym odwodem strategicznym, Północnokaukaski OW dla południowo-zachodniego kierunku działań, Przywołżańsko-Uralski OW dla centralnoazjatyckiego kierunku działań, Syberyjski OW dla syberyjskiego kierunku działań i Dalekowschodni OW dla dalekowschodniego kierunku działań) traktowanych jako dowództwa szczebla strategiczno-operacyjnego, kierujące działaniami wszystkich rodzajów sił zbrojnych, wojsk, formacji zmilitaryzowanych, w ramach systemu obrony państwa. Stojący na czele okręgów wojskowych generałowie, mający pod sobą potencjał lądowy, lotniczy, morski i wsparcia, stawali się faktycznymi dowódcami („wodzami”). Takie podejście ułatwiać miało reagowanie na konflikty lokalne, neutralizowane z założenia potencjałem jednego okręgu wojskowego. Niewiele wcześniej, po rozformowaniu 11. Armii Ogólnowojskowej, w połowie lat 90. powstał także Specjalny Rejon Kaliningradzki podporządkowany Flocie Bałtyckiej i tworzący tym samym pierwsze w całych siłach zbrojnych Federacji Rosyjskiej zgrupowanie strategiczno-operacyjne dysponujące połączonym potencjałem rodzajów sił zbrojnych i wojsk (z wyłączeniem sił strategicznych).  

W latach 2008-2010 przeprowadzono kolejną reformę kumulującą potencjał i wręcz przebudowującą pod każdym względem (organizacyjnym i osobowym) rosyjskie siły zbrojne. Jednym z bezpośrednich przyczynków stały się doświadczenia z konfliktów lokalnych w Czeczenii oraz ledwie zakończonego krótkiego starcia z Gruzją z sierpnia 2008 roku, gdzie zwrócono uwagę m.in. na rozbudowaną strukturę systemu dowodzenia, w tym potrzebę powołania kolejnych dowództw operacyjnych. Z jednej strony z sześciu dotychczas istniejących okręgów wojskowych (i specjalnej strefy kaliningradzkiej) stworzono cztery, odpowiadające z założenia kierunkom zagrożeń, powołano także nowe dowództwa armijne. Dotychczasowy system okręg – armia – dywizja – pułk spłycono wprowadzając nowe: okręg (dowództwo strategiczne) – armia (dowództwo operacyjne) – brygada (taktyczne zdolne do samodzielnego prowadzenia działań) – batalion. Istniejące dywizje (z 24 rozformowano 23) zastąpiono brygadami (generalnie stosowano zasadę przeformowania jednej dywizji w dwie samodzielne brygady), w zasadzie bez zmian dyslokacyjnych, zadaniowane na wzór amerykański (lekkie, średnie i ciężkie). Podstawowym modułem stała się batalionowa taktyczna grupa bojowa. Zmiany miały poprawić efektywność i gotowość rosyjskich sił zbrojnych w przypadku wystąpienia konfliktów dynamicznych, stanowiły również mocne odejście od dotychczas funkcjonującej armii masowej z licznymi pododdziałami skadrowanymi. Z posiadanych 1890 jednostek organizacyjnych występujących w strukturze wojsk lądowych przewidziano ich redukcję o blisko 90%, do jedynie 172. W dużej mierze zniknęło cała grupa jednostek skadrowanych, funkcjonujących dla stanu rozwinięcia operacyjnego wojsk. Z kolei liczebność stanu osobowego wojsk lądowych miała się zmniejszyć z 322 tysięcy z okresu na początku reformy, w stronę wówczas docelowych 270 tysięcy wojskowych.

Dekretem prezydenta Federacji Rosyjskiej numer 1144 z dnia 20 września 2010 roku z integracji dotychczas funkcjonujących Moskiewskiego i Leningradzkiego Okręgu Wojskowego powołano Zachodni Okręg Wojskowy (ZOW). Początkowo w jego skład włączono również Flotę Bałtycką i Północną, ta druga jednak przeniesiona została od grudnia 2014 roku do powstałego na jej bazie i na prawach okręgu wojskowego Połączonego Dowództwa Strategicznego Północ, odpowiedzialnego za rejon Arktyki. W ZOW znalazło się również przeniesione z Sankt Petersburga do Woroneża 1. Dowództwo Sił Powietrznych i Obrony Powietrznej (od 1 sierpnia 2015 roku ponownie przeformowane w 6. Leningradzką Armię Sił Powietrznych i Obrony Powietrznej - ponownie w Sankt Petersburgu). Powstał zatem duży ośrodek dowodzenia połączonym potencjałem rodzajów sił zbrojnych i wojsk, z wyłączeniem elementów centralnego podporządkowania (wojska powietrznodesantowe, strategiczne wojska rakietowe, rozpoznanie szczebla operacyjno-strategicznego, lotnictwo dalekiego zasięgu i transportowe). Dla zachodniego kierunku działań operacyjnych potencjalne zagrożenie zdefiniowano jako rozwinięte i nowoczesne siły zbrojne (w domyśle NATO), z występującym prawdopodobieństwem włączenia w przyszłości Ukrainy do struktur NATO.

Sztab Zachodniego Okręgu Wojskowego ulokowano w Sankt Petersburgu, jego obecnym dowódcą jest generał pułkownik Andriej Kartapołow. Podlegają mu wszystkie wojska znajdujące się na terenie ZOW, oprócz Strategicznych Wojsk Rakietowych oraz dowództw strategiczno-operacyjnych Wojsk Obrony Powietrzno-Kosmicznej (element Sił Powietrzno-Kosmicznych), lotnictwa dalekiego zasięgu i transportowego. Podległość operacyjna dotyczy także Gwardii Narodowej MSW (do kwietnia 2016 roku Wojska Wewnętrzne), Wojsk Pogranicznych Federalnej Służby Bezpieczeństwa czy elementów Ministerstwa ds. Sytuacji Nadzwyczajnych, w zakresie stanowionym przez prawo i związanym z działaniami w obszarze odpowiedzialności.

Zgodnie z zapisami Okręg Wojskowy SZ FR  (Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej) jest naczelną instytucją administracji wojskowej sprawującą dowódczą pieczę na danym obszarze, nakreślonym dekretem prezydenta. Jego działaniami kieruje Minister Obrony FR (zwierzchnikiem sił zbrojnych jest oczywiście prezydent), na bazie jego decyzji i zgodnie z jego wolą zarządzanie następuje poprzez Sztab Generalny SZ FR. W ramach swoich kompetencji w system dowodzenia rosyjskim okręgiem wojskowym wpięci są także zastępcy Ministra Obrony, dowódcy rodzajów sił zbrojnych, dowódcy rodzajów wojsk. Do głównych zadań okręgów wojskowych zalicza się m.in. realizację polityki obronnej państwa, administrowanie, kontrolę, przygotowanie i mobilizowanie potencjału osobowego oraz materiałowego, wojenne rozwinięcie sił, prognozowanie i ocena zagrożeń, dowodzenie zgrupowaniami wojsk rosyjskich z garnizonami poza granicami FR (w przypadku ZOW mowa konkretnie o komponencie w Naddniestrzu), zabezpieczenie przerzutu wojsk, obronę powietrzną wojsk i obiektów państwowych oraz dowodzenie na poziomie strategiczno-operacyjnym.

Po reformie, generalnie zakończonej w 2010 roku, w ostatnich latach dokonano równie istotnych korekt w rosyjskim systemie militarnym. Do kluczowych zaliczyć należy odtwarzanie armii, odbudowywanie (od 2013 roku) związków taktycznych szczebla dywizyjnego, powołanie w 2016 roku Połączonego Dowództwa Strategicznego Północ, określanego także mianem wojsk arktycznych, tworzenie dowództw korpusów armijnych. Warto nadmienić, że Zachodni Okręg Wojskowy w najszerszej skali odczuwa skutki porozumień międzynarodowych dotyczących budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie, obecnie głównie za sprawą OBWE (tzw. Dokumenty  Wiedeńskie) i w mniejszym stopniu traktatu CFE-1A o zbrojeniach konwencjonalnych (Federacja Rosyjska zawiesiła stosowanie traktatu decyzją z 2007 roku). Ma to wpływ na prowadzony proces szkolenia, w tym formalny rozmiar ćwiczenia poligonowego oraz wyposażenie i uzbrojenie pododdziałów.  

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 11/2017