Zanim narodził się Blitzkrieg

W okresie międzywojennym nie możemy mówić o dokładnie zdefiniowanej, w dzisiejszym tego znaczeniu, niemieckiej doktrynie użycia wojsk pancernych. Można powiedzieć, że była ona wynikiem działania poszczególnych dowódców opierających się na zaleceniach ogólnych regulaminów armii niemieckiej, nielicznych wydanych przed wybuchem II wojny światowej regulaminów przeznaczonych dla broni pancernej oraz codziennej praktyki w jednostkach. Ich wiedzę uzupełniały czytane fachowe książki i czasopisma. Z tego względu ciężko jednoznacznie stwierdzić jakie poglądy formułowane w innych krajach i dokładnie w jaki sposób wpłynęły na niemiecką doktrynę. Niemniej jednak jesteśmy wstanie zbadać bliżej jakie z zagranicznych teorii były znane i popularne w Niemczech oraz co o nich sądzili najważniejsi spośród twórców Panzertruppen. Pozawala to nam uzyskać pewien wgląd w źródła inspiracji niemieckiej doktryny użycia wojsk pancernych. Doświadczenie niemieckiej armii, zgromadzone w tej dziedzinie podczas I wojny światowej, było bardzo skromne – ze względu na niewielką ilość użytych przez nią wówczas czołgów, sięgającą zaledwie 40 maszyn. Ponadto, w wyniku narzucenia Niemcom traktatem wersalskim zakazu posiadania broni pancernej (poza ograniczoną ilością samochodów opancerzonych), Reichswehra była początkowo skazana prawie wyłącznie na analizowanie i wyciąganie wniosków z działań innych armii. Ćwiczenia, przeprowadzane na terenie Niemiec z zastosowaniem makiet umieszczonych na rowerach lub podwoziach samochodów, nie przysparzały wystarczającej wiedzy tak o technicznych osiągach czołgów, jak i ich możliwościach taktycznych czy operacyjnych, zwłaszcza w odniesieniu do nowoczesnych, szybkich czołgów, konstruowanych już po I wojnie światowej. Również ćwiczenia poligonowe w ZSRR, prowadzone od 1929 roku, nie mogły dać odpowiedzi na wiele najbardziej złożonych pytań, ze względu na stosunkowo niewielką ilość używanych wozów bojowych, braki pierwszych konstrukcji, konieczność zaczynania szkolenia od zupełnych podstaw oraz bardzo małą liczbę uczestników (10-11 niemieckich oficerów na każdym dwuletnim kursie oraz kilkunastu osób z kadry instruktorskiej). Tamtejsze szkolenia zapewniły niemieckiej armii możliwość przede wszystkim analizowania i rozwiązywania problemów technicznych. Rozwojem taktyki zajmowano się tam już w znacznie mniejszym stopniu, a o operacyjnym użyciu czołgów nawet nie myślano. Teoretycy, pracujący w Inspektoracie Wojsk Samochodowych, nie poświęcali dużo uwagi pracom wykonywanym w ośrodku „Kama” w ZSRR; bardziej interesowały ich brytyjskie doświadczenia z tego okresu. Artykuł ten ma na celu przedstawienie tego, co twórcy doktryny użycia niemieckich wojsk pancernych wiedzieli o postępach w tej dziedzinie za granicą i jak je oceniali oraz na których elementach szczególnie skupiali uwagę. Zajmuje się wyłącznie kwestią wpływów tych zagranicznych teorii, które formułowano w okresie międzywojennym, rezygnując z przedstawiania doświadczeń i teorii pochodzących z I wojny światowej. Należy podkreślić, że dyskusje dotyczące doktryny wojsk pancernych oraz powiązanych z nią kwestii motoryzacji armii i przyszłości kawalerii, miały charakter uniwersalny. Na całym świecie z uwagą śledzono doświadczenia oraz pomysły powstające w innych państwach i często wykorzystywano je jako argumenty w dyskusjach na łamach prasy we własnym kraju. Początkowo, po I wojnie światowej, w niemieckich fachowych czasopismach wojskowych broń pancerna znajdowała się na zupełnym marginesie poruszanej w nich tematyki. Na przykład do 1923 roku na łamach „Militär-Wochenblatt” („Tygodnik wojskowy”) – istniejącego od 1816 roku i będącego jednym z najważniejszych niemieckich czasopism wojskowych tego okresu – rzadko pojawiały się artykuły na temat broni pancernej. Poza również niezbyt częstymi notkami, dotyczącymi sprzętu oraz historii powstania czołgów, na przestrzeni lat 1918-1922 ukazały się zaledwie 3 prace, analizujące kwestie zastosowania nowego typu uzbrojenia, jego znaczenia i możliwej przyszłości. Tymczasem lotnictwu, którego posiadania również zabraniał traktat wersalski, poświęcono cały odrębny dział czasopisma. Początek powolnego i stopniowego procesu wzrostu zainteresowania problemami związanymi z bronią pancerną można zaobserwować od 1923 roku, choć oczywiście zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy czołgów widzieli w nich jeszcze wtedy tylko broń wsparcia piechoty. Mniej więcej od tego właśnie roku na łamach prasy wojskowej w Niemczech uważnie śledzono zagraniczne poglądy na kwestie motoryzacji armii i organizacji wojsk pancernych oraz postępy w tej dziedzinie i manewry z zastosowaniem oddziałów tego typu. Ze szczególną uwagą, podobnie jak było to w tym czasie na całym świecie, obserwowano Wielką Brytanię i Francję – ze względu na znaczenie militarne tych państw, ilość posiadanego sprzętu oraz czołową pozycję na świecie w dziedzinie rozwoju techniki i teorii wojskowych.


Wpływ brytyjskich teorii dotyczących broni pancernej
Aż do powstania w 1935 roku dywizji pancernych Wehrmachtu, w oczach całego świata oraz samych Niemców największe osiągnięcia na polu motoryzacji i mechanizacji armii mieli z pewnością Brytyjczycy. Ich wpływ na Niemców był na pewno znacznie większy, niż Francuzów, których koncepcje dotyczące broni pancernej mocniej opierały się zarówno na doświadczeniach, jak i sprzęcie z I wojny światowej. W Berlinie musiano jednak, mimo tego, poświęcać szczególną uwagę armii zachodniego sąsiada, jako potencjalnemu głównemu przeciwnikowi w przyszłym konflikcie zbrojnym. Wśród historyków wojskowości wciąż toczy się spór na temat znaczenia wpływów brytyjskich teoretyków wojny pancernej na niemieckich twórców Panzertruppen. Mimo szerokiego wachlarza prezentowanych stanowisk, wszyscy autorzy zgadzają się co do obecności tego oddziaływania, dyskutowane jest tylko jego znaczenie i waga. W pierwszych dziesięcioleciach po II wojnie światowej wpływ ten znacząco przeceniano, w dużym stopniu ze względu na często cytowany fragment pamiętników Heinza Guderiana, w którym podkreśla on wrażenie, jakie wywarły na nim prace brytyjskich teoretyków. Obecnie historycy skłaniają się raczej ku bardziej umiarkowanej i wyważonej ocenie zagranicznych wpływów na rozwój niemieckiej doktryny wojsk pancernych. Zwraca się uwagę na to, że choć brytyjskie dokonania znajdowały się rzeczywiście w centrum uwagi późniejszych twórców niemieckich dywizji pancernych, to Niemcy nie postępowali ślepo za wskazaniami tamtejszych teoretyków i dowódców. W przypadku tworzenia niemieckiej doktryny należy więc mówić nie o naśladownictwie, tylko o inspiracji. Wiele pomysłów, wypracowanych w Wielkiej Brytanii, powstało – niezależnie – także w Niemczech, bądź też zostało tam znacząco rozwiniętych i dopracowanych. Poza tym wiele idei i zasad, które były charakterystyczne dla armii niemieckiej, takich jak Schwerpunkt (zasada maksymalnej, możliwej koncentracji wysiłku w jednym wybranym punkcie ciężkości bitwy) czy Auftragstaktik (dowodzenie poprzez delegowanie do jasno określonych zadań, pozostawiające dowódcom niższego szczebla wybór metody ich wykonania, zamiast przekazywania szczegółowych rozkazów), doskonale pasowało do nowoczesnych zasad użycia wojsk pancernych. Ostatecznie dla sukcesu Panzertruppen podczas II wojny światowej duże znaczenie miało też dobre, charakterystyczne dla Reichswehry, współdziałanie różnych broni oraz rozwiązanie wielu problemów technicznych i szkoleniowych w praktyce. Mimo powyższych zastrzeżeń zarówno praktyczne rozwiązania wprowadzane w życie na świecie, a zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, jak i idee głoszone przez najsłynniejszych teoretyków broni pancernej okresu międzywojennego, stanowiły źródło inspiracji oraz danych do analizy dla niemieckich twórców wojsk pancernych. Po zakończeniu I wojny światowej w Wielkiej Brytanii intensywnie pracowano nad nowymi konstrukcjami, odchodząc od budowania czołgów ciężkich, dominujących wcześniej w armii brytyjskiej, na rzecz konstrukcji lżejszych, dzięki czemu w latach dwudziestych kraj ten znacząco wyprzedził resztę świata w tej dziedzinie. Rozwój techniczny, a zwłaszcza zwiększenie szybkości czołgów, otwierał zupełnie nowe perspektywy ich zastosowania, na co w szczególności zwracali uwagę brytyjscy teoretycy zajmujący się bronią pancerną.