Za pięć dwunasta

 

Rozpoczęta sześć dni wcześniej operacja „Rheinübung”, czyli wypad Bismarcka i krążownika ciężkiego Prinz Eugen na Północny Atlantyk w celu zaatakowania przemierzających go konwojów, od początku przebiegała nie po myśli Niemców. Brytyjczycy szybko dowiedzieli się o wyjściu pary ciężkich jednostek Kriegsmarine w morze, potem wykryli je w fiordach koło Bergen, a 22 maja zorientowali się, że już ich tam nie ma. Następnego dnia wieczorem radar na patrolującym cieśninę między Islandią i Grenlandią krążowniku ciężkim Suffolk zlokalizował parę rajderów, wkrótce śledził ją także Norfolk. Rankiem 24 maja niemieckie okręty starły się z Hoodem i towarzyszącym mu pancernikiem Prince of Wales. Po zaledwie sześciu minutach od otwarcia ognia przez Bismarcka ten pierwszy wyleciał w powietrze, z jego ponad 1400-osobowej załogi ocalało tylko trzech ludzi. Siedmiokrotnie trafiony, nękany przez awarie własnej artylerii głównej Prince of Wales wycofał się z walki. Jednak i Bismarck oberwał – jeden z trzech celnych pocisków kal. 356 mm uderzył w jego dziób, powodując wyciek paliwa ze znajdującego się tam zbiornika oraz uszkodzenie magistrali, uniemożliwiające pobieranie go z pozostałych zbiorników dziobowych. Rezultatem dostania się do kadłuba około 2000 t wody było dość spore przegłębienie, co przy jednoczesnym wyłączeniu dwóch kotłów (znajdowały się w przednim lewoburtowym przedziale, który był powoli zalewany) ograniczyło maksymalną prędkość pancernika do 28 w. To czyniło kontynuowanie operacji zgodnie z planem niemożliwym i dowodzący zespołem adm. Günther Lütjens postanowił skierować Bismarcka do St. Nazaire, gdzie można było dokonać napraw, a Prinza Eugena odesłać do prowadzenia samodzielnych działań bojowych. Niezauważone przez Brytyjczyków odłączenie się krążownika nastąpiło wczesnym wieczorem. Ponieważ było pewne, że trwa już polowanie z udziałem innych ciężkich okrętów Royal Navy, należało skrócić samotny rejs Bismarcka do minimum. Coraz wyższa w miarę pogarszania się pogody fala sprawiała jednak, że rozwinięcie dużych prędkości byłoby groźne dla muszących wytrzymywać silniejszy napór wody grodzi na uszkodzonym dziobie. Trzeba się było również liczyć z każdą toną paliwa – wobec śledzenia pancernika przez utrzymujące kontakt radarowy brytyjskie okręty uzupełnienie zapasu ze zbiornikowca nie wchodziło w grę, a przyspieszenie groziło tym, że mogło go zabraknąć na dotarcie do okupowanej Francji.

PIERWSZY ATAK Z POWIETRZA
Po otrzymaniu informacji o opuszczeniu przez Niemców rejonu Bergen, w nocy 22 maja wyszły z bazy Scapa Flow na Atlantyk dowodzone przez adm. Johna Toveya siły główne Home Fleet: wspomniany na wstępie flagowiec King George V, lotniskowiec Victorious, pięć krążowników lekkich i sześć niszczycieli. Wkrótce do zespołu dołączył płynący z ujścia Clyde krążownik liniowy Repulse. Dowodzony przez kmdr. C. Bovella Victorious był jednym z najświeższych nabytków Royal Navy, wszedł do służby 15 maja. Miał być wkrótce wykorzystany do przerzutu kolejnej partii myśliwców typu Hawker Hurricane do Gibraltaru (w tej fazie wojny typowy „shakedown cruise” nie wchodził w grę), a na jego pokładzie, odpowiednio 11 i 19 maja, znalazło się sześć Fulmarów Eskadry 800Z oraz dziewięć należących do 825. Dywizjonu nowiutkich dwupłatów Swordfish Mk I, z których trzy wyposażone były w nowinkę techniczną – radar lotniczy wykrywania celów nawodnych (ASV, Air-to-Surface-Vessel lub Anti-Surface-Vessel). Maszyny te, spełniwszy swoje zadanie (osłona myśliwska i ZOP) na trasie, tak jak „ładunek” dla Malty powinny były przenieść się na lotniskowiec Ark Ro yal (plan przewidywał zastąpienie przez 825. Dywizjon steranego długą służbą 820., Fulmary miały posłużyć jako przewodnicy dla lecących na oblężoną wyspę myśliwców, a potem zasilić 803.). 20 maja Victorious stał w ujściu Clyde, mając już na pokładzie Hurricane’y. Po wykryciu Bismarcka i Prinza Eugena w fiordach pod Bergen myśliwce natychmiast wyładowano, a okręt Bovella popłynął do Scapa Flow. Tam Tovey osobiście wypytał dowódcę jednostki Swordfishów, kpt. mar. Eugene’a K. Esmonde’a, o wartość bojową dywizjonu i usłyszawszy, że może on przeprowadzić skuteczny atak torpedowy, postanowił dołączyć lotniskowiec do swojej formacji. 24 maja po południu dzięki meldunkom ze śledzących Niemców okrętów admirał wiedział, że przecięcie drogi przeciwnikowi nie będzie możliwe. O 15.09 wysłał więc Victoriousa przodem, w eskorcie czterech krążowników lekkich – Galatea, Aurora, Kenya i Hermione, z zadaniem zbliżenia się do jednostek przeciwnika i zaatakowania ich z powietrza. Znając położenie i kurs celu, oficer kierujący operacjami lotniczymi chciał, by powolne Swordfishe wystartowały, gdy dystans spadnie do mniej niż 100 Mm, mogąc wrócić na pokład przed zapadnięciem zmroku. Coraz bardziej wzburzone morze nie pozwalało jednak na rozwinięcie odpowiedniej prędkości i lotniskowiec nie mógł zbliżyć się tak bardzo. Dalsze odwlekanie startu groziło powrotem w kompletnych ciemnościach, więc o 22.08, gdy do celu pozostawało około 120 Mm, Victorious skręcił pod wiatr (był tak silny, że zatankowane i uzbrojone Swordfishe musiały być przytrzymywane przez ludzi obsługi pokładu startowego, gdy załogi zajmowały w nich miejsca) i zwolnił do 15 w. Dwie minuty później w powietrze wzniósł się „tobołek” Esmonde’a, mający oznaczenie boczne „5A”, a za nim osiem pozostałych, każdy z podwieszoną torpedą Mk XIV nastawioną na głębokość biegu 9,45 m i wyposażoną w zapalnik typu Duplex. Zaraz po starcie dwupłaty wpadły w szkwał, ale bez większych trudności zdołały utworzyć trzy klucze (dowódcą drugiego był por. Philip D. Gick, były instruktor w ośrodku szkolenia torpedowego FAA, a trzeci prowadził por. Henry C. M. Pollard, noszący przezwisko „Speed”) i ruszyły kursem 225o. O 23.00 w ich ślady poszły trzy Fulmary mające obserwować atak, a następnie utrzymywać za wszelką cenę kontakt z nieprzyjacielem, tak by w razie potrzeby kolejne uderzenie mogło zostać przeprowadzone następnego dnia o świcie. Dużo szybsze od objuczonych torpedami Swordfishów myśliwce wkrótce dogoniły je i formacja kontynuowała lot w kierunku pancernika z prędkością 160 km/h. Mówiąc Toveyowi, że jego ludzie są odpowiednio wyszkoleni, Esmonde nie mówił prawdy – tylko jego załoga, Gicka i Pollarda miały doświadczenie, pozostałe były złożone z nowicjuszy świeżo po szkoleniu, mających za sobą ćwiczebne ataki torpedowe, jednak wykonywane samodzielnie, nigdy w grupie; kilku wylądowało po raz pierwszy na lotniskowcu 19 maja. Pozostawał jeszcze problem samego odnalezienia celu, bo w panujących warunkach pogodowych, przy zachmurzeniu 8/10 na wysokości 500 m i częstych szkwałach, Bismarck był przysłowiową igłą w stogu siana. Nawigator Esmonde’a spisał się jednak doskonale, podobnie jak ASV – o 23.27 urządzenie w maszynie dowódcy złapało kontakt w odległości około 16 Mm przed formacją. Potem cel został zauważony przez szczelinę w chmurach, tylko po to, by zniknąć lotnikom z oczu sekundy później. Po zejściu poniżej obłoków Swordfishe znalazły jednak Norfolka, który nadał aldisem, że Bismarck znajduje się w jego prawej ćwiartce dziobowej, w odległości około 14 Mm.

Pełna wersja artykułu w MSiO 5/2011