Zapomniana trójka
Andrzej Jaskuła
Zapomniana trójka
Przebieg służby pancerników typu Radetzky
Dopóki nie pojawiły się drednoty typu Tegetthoff, opisywane okręty typu Radetzky były przez kilka lat najważniejszymi uczestnikami wielkich manewrów floty przeprowadzanych u wybrzeży Istrii i Dalmacji oraz jej wysp. W sensie koncepcji były one odpowiednikiem kilku typów pancerników rosyjskich, brytyjskich, japońskich i francuskich – też o konstrukcji przejściowej. Pierwszy z nich, SMS Erzherzog Franz Ferdinand, do chwili wcielenia drednota Viribus Unitis uchodził za okręt flagowy K.u.k. Kriegsmarine. W trakcie wojny uczestniczyły tylko w dwóch akcjach bojowych, a ich koniec był taki, że cała trójka trafiła w ręce znienawidzonych przez Austriaków Włochów, przy czym było to obwarowane żądaniem złomowania w przeciągu pięciu lat. A były to takie ciekawe okręty…
Co prawda uchwalony w maju 1906 budżet na rok bieżący nie obejmował finansowania budowy nowych pancerników, ale uchwalony już w listopadzie budżet na rok 1907 zawierał – w odpowiedzi na włoski program budowy floty z 1904 – w rozdziale VII „Nowe i zastępcze okręty dla floty wraz z ich całkowitym uzbrojeniem i wyposażeniem” przewidywał wydatkowanie łącznie 69,9 mln koron na budowę trzech okrętów liniowych o wyporności po 14 500 t. Były to Ersatz Tegetthoff, Ersatz Kronprinz Erzherzog Rudolf i Ersatz Kronprinzessin Erzherzogin Stefanie, a więc przyszłe jednostki typu Radetzky. Kwotę tę potem musiano powiększyć.
Służba przed wojną - pierwsze miesiące
Przejęty 5 czerwca 1910 roku Franz Ferdinand, 15 tm. wszedł do służby w tzw. Letniej Eskadrze. Został wtedy okrętem flagowym kadm. Antona Hausa i stacjonował na wodach Dalmacji. Siedem miesięcy później, 15 stycznia 1911 roku, został wcielony do służby w Eskadrze SMS Radetzky.
Pierwszy rejs zagraniczny
Z dniem 1 stycznia 1911 roku Franz Ferdinand został okrętem flagowym Ciężkiego Dywizjonu Eskadry, dowodzonego przez kadm. Aloisa von Kunstiego. 28 lutego razem ze świeżo ukończonym Radetzkim i mającym już za sobą trzy lata służby Erzherzogiem Ferdinandem Maxem wyszedł z Teodo (dziś Tivat koło Kotoru w Czarnogórze) na rejs po Morzu Śródziemnym, do portów Grecji i Turcji. Zrinyi w nim nie uczestniczył, bo nie był jeszcze gotowy. Pomiędzy 3 marca a 26 kwietnia odwiedzono Argostoli na Kefalonii, Volos, Saloniki, Kawalę (nad Morzem Trackim, na północ od słynnej góry Athos), Izmir (znany też pod historyczną, grecką nazwą Smyrna), Zante (teraz Zakinthos) oraz Korfu (Kerkira). W pałacu Achilleion w Korfu3 dowódca zespołu wraz ze swoim sztabem jak i komendant okrętu zostali przyjęci przez bawiącego tam władcę Niemiec. Bezpośrednio po tym cesarz Wilhelm II odwiedził 25 kwietnia pokład pancernika. 29 kwietnia Franz Ferdinand był już z dwiema towarzyszącymi przez całą drogę jednostkami z powrotem w Teodo i został od 15 czerwca okrętem flagowym Wzmocnionej Eskadry wadm. Hausa.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 4/2009