Zbudowani na nowo. Ukraińscy specjalsi

Marek Dąbrowski

Siły Operacji Specjalnych Sił Zbrojnych Ukrainy, po zmianach wprowadzanych od 2016 roku, osiągnęły stosunkowo niedawno pełne systemowe zdolności operacyjne. Dla Kijowa ten rodzaj sił zbrojnych jest bardzo ważny, dlatego szybko dąży się do pełnego zakończenia procesu jego transformacji oraz osiągnięcia standardów obowiązujących w NATO. Siły te są również istotne dla samego Sojuszu, który z kolei wkłada dużo wysiłku, aby przyjęły one procedury i formy działań zgodnie z jego zasadami, a także zostały wyposażone w odpowiedni, zachodniej produkcji sprzęt.

Rozpoczęcie procesu formowania obecnie funkcjonujących Sił Operacji Specjalnych SZ Ukrainy (ukr. Cили спеціальних операцій Генерального штабу Збройних Сил України – ССО України) zapoczątkowane zostało w styczniu 2016 roku. W przygotowaniu ich nowej organizacji duże wsparcie uzyskano ze strony Stanów Zjednoczonych (w szczególności US Special Operations Command) i innych państw członków NATO. Celem było nie tylko wprowadzenie nowych podstaw funkcjonowania, organizacyjnych czy szkoleniowych, ale ważne również stało się właściwe przygotowanie specjalsów do wykonywania zadań sabotażowych, wywiadowczych oraz operacji informacyjno-psychologicznych. Dziś mają one prawo użycia broni i sprzętu wojskowego na terenie kraju oraz poza jego granicami, nawet w czasie pokoju. Nowy rodzaj SZ Ukrainy, scala w jedność formacje specjalne i wywiadowcze, zarówno te wchodzące dotychczas w skład armii, jak i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych czy Straży Granicznej. Stąd różnorodność wykonywanych przez nie misji. Nadal jednak podstawowymi zadaniami pozostają operacje specjalne, w tym prowadzenie rozpoznania specjalnego.

Zanim powstały obecne siły specjalne

W momencie proklamowania niepodległości Ukrainy w sierpniu 1991 roku na jej terytorium znajdowały się 8., 9. i 10. Samodzielna Brygada Specjalnego Przeznaczenia Głównego Zarządu Rozpoznania Sił Zbrojnych ZSRR. Potocznie określa się je skróconym mianem specnazu. Wszystkie podporządkowano Ministerstwu Obrony Ukrainy. 10. Brygada Specnazu w 1998 roku przeformowana została w 1. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia, wchodzący w skład 32. Korpusu Armijnego, aby już w 2000 roku pułk po raz kolejny przemianować na 3. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia z miejscem stałej dyslokacji w mieście Kirowograd. Z kolei w 2003 roku 8. Brygada Specnazu przeformowana została w 8. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia z miejscem stałej dyslokacji w mieście Chmielnicki. Co istotne, oba pułki specjalne podporządkowane były zarówno Wojskom Lądowym, jak i Zarządowi Wywiadu Wojskowego.

9. Brygada Specnazu w 1996 roku przeformowana została w jednostkę szkoleniową, czyli 50. Treningowe Centrum Szkolenia Specjalnego Głównego Zarządu Wywiadu Ministerstwa Obrony Ukrainy. W 2003 roku nastąpiła kolejna zmiana na 50. Samodzielny Treningowy Batalion Szkolenia Specjalnego (rozformowany w 2013 roku). W korpusach Wojsk Lądowych funkcjonowały też 6., 8. i 13. kompanie specnazu (rozwiązane w 2005 roku).

Z kolei w ramach sił specjalnych operujących na morzu Ukraina podporządkowała sobie 1464. Morski Punkt Zwiadowczy (dawna 17. Brygada Specnazu), złożony głównie z pododdziałów płetwonurków bojowych. Bardzo szybko 1464. MPZ przeformowany został w 7. Samodzielną Brygadę Specnazu, która w 2010 roku stała się 73. Morskim Centrum Operacji Specjalnych.

Elitę stanowiła 10. Samodzielna Jednostka Specjalnego Przeznaczenia podporządkowana bezpośrednio Głównemu Zarządowi Wywiadu Wojskowego i przeznaczona do wykonywania zadań o znaczeniu strategiczno-operacyjnym. Składała się ona praktycznie z oficerów o wysokich kwalifikacjach w prowadzeniu działań z wody, powietrza czy wykonywania misji w górach.

W związku z reformami SZ Ukrainy zapoczątkowanymi w 2010 roku nowa struktura jednostek specnazu miała pozostać na poszczególnych szczeblach bez zmian, przy czym każdemu z dwóch nowo planowanych dowództw miał być przydzielony jeden z pułków specjalnych, które przeniesiono ostatecznie pod rozkazy Dowództwa Wojsk Lądowych. Dopiero skutki i doświadczenia z walk w Donbasie w latach 2014–2015, decyzja ostatecznej przebudowy państwa i sił zbrojnych, zapoczątkowały kolejne zmiany, które utrwaliły obecnie istniejący stan sił specjalnych na Ukrainie jako samodzielnego rodzaju sił zbrojnych.

Cele działalności

Podstawy do wprowadzonych zmian opracowano w Biuletynie Strategicznej Obrony Ukrainy 2016 (SOBU-2016), zatwierdzonym dekretem prezydenta tego kraju. Zgodnie z ówczesnymi planami osiągnięcie pełnej gotowości operacyjnej nastąpiło w 2020 roku, a jeszcze na początku 2019 zatwierdzono nowe godło i sztandar „odnowionych” formacji specjalnych. Do głównych zadań Sił Operacji Specjalnych SZ Ukrainy należy:

• wykonywanie działań bojowych o specjalnym charakterze;
• prowadzenie operacji antyterrorystycznych i psychologicznych;
• pozyskiwanie informacji wywiadowczych o przeciwniku;
• wykrywanie, rozpoznanie i identyfikacja celów dla własnych systemów bojowych;
• pełnienie funkcji „administracji cywilnej” w strefie frontowej i na terenach okupowanych (w celu przyciągnięcia na swoją stronę miejscowej ludności);
• tworzenie sieci agenturalnej;
• wykonywanie działań antyterrorystycznych i antypirackich, walka z przemytem narkotyków oraz broni;
• prowadzenie szkolenia sił własnych oraz żołnierzy zaprzyjaźnionych armii;
• prowadzenie działań w strukturach służb specjalnych państwa i wojska w celu monitorowania ich działalności lub eliminacji osób stanowiących zagrożenie (w tym na terytorium innych państw);
• przygotowanie zamachów stanu w celu obalenie reżimów, tworzenie sił partyzanckich i ruchu oporu na terenach zajętych przez przeciwnika;
• zapewnienie bezpieczeństwa dla ambasad, placówek dyplomatycznych, ich pracowników oraz innych obywateli ukraińskich znajdujących się poza granicami kraju.

Dziś w armii Ukrainy pojęcie „Operacji Specjalnej” jest rozumiane jako zbiór zaplanowanych i powiązanych celami, zadaniami, miejscem i czasem działań całych jednostek i wybranych pododdziałów specjalnych, które są realizowane samodzielnie lub we współpracy z innymi jednostkami zadaniowymi Sił Zbrojnych Ukrainy. Te formy aktywności mają na celu stworzenie korzystnych warunków do realizacji strategicznych (operacyjnych) celów prowadzonych działań militarnych. Z kolei wywiad specjalny to zbiór środków i działań służących pozyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji wywiadowczych w celu przygotowania i prowadzenia (wspierania) operacji, walki oraz działań specjalnych z wykorzystaniem określonych metod pozyskiwania informacji, w tym poprzez nawiązanie poufnej współpracy z obywatelami za dobrowolną zgodą. W samych działaniach propagandowo-psychologicznych mają być wykorzystywane „technologie podwójnego zastosowania”, internet czy inne masowe media informacyjne.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 7/2021