Zdobyć Madagaskar! Operacja „Ironclad”

ZBIGNEW LALAK

5 maja 1942 roku rozpoczęła się operacja „Ironclad”, której celem było zdobycie francuskiego bazy Diego Suarez. Zwolennikiem zajęcia tej niezwykle ważnej wyspy administrowanej przez przedstawicieli rządu marszałka Philippa Pétaina był gen. Charles de Gaulle, który roztoczył perspektywę łatwego zwycięstwa. Brytyjczycy doskonale zdawali sobie sprawę ze strategicznego położenia „Wielkiej Wyspy”, jednak nie chcieli wspólnej operacji z siłami Wolnej Francji zwłaszcza mając w pamięci kampanię syryjską. Pomimo zapewnień de Gaulle żołnierze francuscy nie przechodzili chętnie na stronę aliantów i walczyli z godną podziwu determinacją. Odrzucenie propozycji de Gaullea wcale nie oznaczało, że pomysł zajęcia Madagaskaru poszedł w zapomnienie, Churchill nakazał przystąpienie do opracowania wstępnego planu operacji desantowej. Zdobycie Madagaskaru stało się priorytetem dla Brytyjczyków po utracie Malajów (Francuzi udostępnili swoje lotniska Japończykom dzięki czemu lotnictwo bez problemów mogło bombardować brytyjskie wojska), a na Madagaskarze znajdował się trzeci co do wielkości naturalny port – Diego Suarez – mogący być doskonałą bazą dla forty japońskiej i niemieckiej, a wówczas Indie stałyby się bezbronne.

Madagaskar jest czwartą co do wielkości wyspą na świecie, jego powierzchnia wynosi 592 045 km2. Powstał w mezozoiku w czasie rozpadu prakontynentu Gondwana. Trzon wyspy stanowi krystaliczny cokół z wyraźnymi liniami uskokowymi. Powierzchnia tego bloku wypiętrza się na wysokość do 1500 m n.p.m. Ponad tę powierzchnię wznoszą się dwa dominujące nad innymi pasma gór wulkanicznych: Ankarata (1844 metry) oraz Tsaratanana (2880 metrów). W środkowej części Madagaskaru występuje rów tektoniczny, z jeziorem Alaotra. Wschodnie wybrzeże Madagaskaru jest słabo rozwinięte, a wąska nizina nadbrzeżna stromo opada w dno morskie. Zarówno wybrzeże, jak i stoki wyżyn są bardzo wilgotne, suma rocznych opadów wynosi ok. 400 mm. Klimat jest typu ekwatorialnego, dobowe różnice temperatury wynoszą zaledwie 5°C. Wyspa porośnięta jest lasami typu równikowego. Zachodnie wybrzeże tworzy szeroki pas płyty osadowej, nachylonej ku Kanałowi Mozambickiemu. Wybrzeże ma charakter ingresyjny, rzeki uchodzą głębokimi estuariami. Zachodnie wybrzeże z wyjątkiem północnego krańca ma klimat suchy, suma rocznych opadów nie przekracza 25 mm. Długość wyspy wynosi ok. 1600 km, a szerokość w najszerszym miejscu ok. 500 km.

Przez lata Madagaskar znajdował się w zainteresowaniu Wielkiej Brytanii i Francji. Na wyspie powstała także silna władza lokalnych plemion malgaskich. Ostatecznie Francuzi w 1896 roku formalnie ogłosili aneksję Madagaskaru i uczynili ją swoją kolonią. Liczne bunty były tłumione z całą surowością. Francuzi bardzo szybko zorientowali się w strategicznym położeniu portu Diego Suarez. Zatoka o tej samej nazwie od zachodu osłonięta była półwyspem Andraka, a od wschodu osłaniał ją półwysep Orangea. Przejście do zatoki zapewniał wąski przesmyk Orangea. Po wpłynięciu do Zatoki Diego Suarez okręty znajdowały się w bezpiecznym naturalnym schronieniu, dodatkowo jednostki mogły zostać rozmieszczone w innych zatokach takich jak: Tonnerre i Francuskiej co oznaczało, że schronienie mogła tam znaleźć duża oceaniczna eskadra. W 1897 roku na wyspę przybył marszałek Layutey oraz gen. Joffre, który miał kierować pracami fortyfikacyjnymi garnizonu Diego Suarez. Francuzi wybudowali koszary oraz rozpoczęli rozbudowę portu wojennego w Antsiranie. Obronę wejścia do zatoki miały spełniać baterie artylerii nabrzeżnej wzniesione na półwyspie Orangea (pięć baterii z armatami kalibru 164 mm, 100 mm oraz 305 mm – baterie 100–240 mm składały się z 4 armat, bateria 305 mm z dwóch), na wschód od portu w Antsiranie zbudowano kolejną baterię z armatami 100 mm (w późniejszym okresie zamontowano armaty 75 mm).

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 1/2016