Zmienne losy szwedzkich baterii obrony wybrzeża

Michał Gajzler

Koniec zimnej wojny, wraz z towarzyszącym mu politycznym odprężeniem oraz redukcjami wydatków na obronność, a w konsekwencji decyzjami o ograniczeniu liczebności sił zbrojnych wielu krajów europejskich, doprowadził do istotnych redukcji w siłach zbrojnych wielu państw europejskich. Wśród ofiar wspomnianych cięć znalazły się m.in. systemy artylerii nadbrzeżnej, zarówno lufowej jak i rakietowej Szwecji. Przy czym ta ostatnie nie była odosobnionym przypadkiem. Wzrost napięcia w Europie, który nastąpił po aneksji Krymu przez Rosję oraz wybuchu działań wojennych na wschodzie Ukrainy przyczynił się jednak ostatecznie do, przynajmniej częściowej, odnowy szwedzkich rakietowych systemów obrony wybrzeża. To zaś skłania to do przybliżenia ich historii.  

Długie tradycje

Szwedzka artyleria obrony wybrzeża (Kustartilleriet, KA), której historia została dość niespodziewania przerwana na przełomie XX i XXI wieku, ma przy tym bardzo długie tradycje, sięgające co najmniej drugiej połowy XIX wieku. Przy czym genezy KA można upatrywać jeszcze we wcześniejszych wiekach i systemie starych fortec przybrzeżnych. Sama Kustartilleriet została formalnie utworzona w 1902 roku na bazie komponentów piechoty morskiej, Korpusu Artylerii Vaxholm, Korpusu Artylerii Karlskrona, jednostek obrony minowej Kustartilleriet i jako formacja podlegać dowództwu Marynarki Wojennej Królestwa Szwecji (Svenska marinen). Taki stan rzeczy miał utrzymać się do 1 lipca 2000 roku, kiedy to Kustartilleriet formalnie rozwiązano i przekształcono w Amfibiekåren (Korpus amfibijny).

Szwecja nie była przy tym odosobnionym przypadkiem kraju, który zrezygnował z utrzymywania baterii nadbrzeżnych. Jako przykład podobnych decyzji przywołać można  Danię. W wyniku zatwierdzenia porozumienia obronnego na lata 1995-1999, podjęto w tym kraju szereg decyzji prowadzących do tzw racjonalizacji kształtu sił zbrojnych. W praktyce oznaczało to oczywiście znaczące redukcje, które dotknęły zarówno wojska lądowe, siły powietrzne jak i marynarkę wojenną, ale równocześnie rozpoczęcie planów modernizacyjnych oraz reorientację działania ekspedycyjne. Zmiany w strukturze duńskiej floty poniekąd stały się również odbiciem wzrostu znaczenia duńskich interesów w Arktyce i zabezpieczenia działań na północnym Atlantyku. Ofiarą zrealizowanych cięć padła m.in. część baz, jedna z brygad wojsk lądowych, a także część jednostek nawodnych. Dalsze zmiany realizowane w ramach programu 2000-2004 ostatecznie zaowocowały także wycofaniem duńskich mobilnych baterii artylerii nadbrzeżnej wyposażonych w pociski Harpoon (system znany jako MOBA).

Powracając do chronologii wydarzeń należy zauważyć, że pierwsze komponenty szwedzkiej Kustartilleriet sformowano w Vaxholm (Vaxholms kustartilleriregemente, KA 1 – 1. Pułk Artylerii Nadbrzeżnej, na którego bazie następnie sformowano 1. Pułk Amfibijny) oraz Karlskronie (Karlskrona kustartilleriregemente, KA 2 – 2. Pułk Artylerii Nadbrzeżnej, rozwiązany ostatecznie w 2000 roku). W toku późniejszych zmian wydzielono również pododdziały przeznaczone do ochrony twierdzy Fårösunds na Gotlandii oraz twierdzy Nya Älvsborgs w kanale Goeteborskim. Na ich bazie sformowano Gotlands kustartilleriregemente (KA 3 – 3. Pułk Artylerii Nadbrzeżnej, sformowany w 1937 roku, a rozwiązany w 2000 roku) oraz Älvsborgs kustartilleriregemente (KA 4, 4. Pułk Artylerii Nadbrzeżnej, utworzony w 1902 roku, przekształcony w 2000 roku w 4. Pułk Amfibijny, a następnie zlikwidowany w 2005 roku). Następnie zaś, w 1953 roku dołączył do nich Härnösands kustartilleriregemente (KA 5,  5. Pułk Artylerii Nadbrzeżnej, rozwiązany w 1998 roku).

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 1/2017